Prva savremena biografija kralja Milutina
Ktitorski portret kralja Milutina u Kraljevoj crkvi u Studenici oko 1314. godine

Za srpsku istoriografiju

Prva savremena biografija kralja Milutina

Za srpsku istoriografiju od izuzetnog je značaja pojava prve savremene biografije jednog od najvažnijih srpskih vladara, kralja Milutina Nemanjića, u izdanju "Freske", u kojoj se predstavnik "novog talasa srpskih vizantologa i medievista" prof. dr Vlada Stanković obračunava sa zastarjelim, prevaziđenim tumačenjima njegovog lika i djela.

Ovaj pravi pionirski izdavački poduhvat je zasluga relativno nove izdavačke kuće "Freska" koja se prevashodno opredijelila da objavljuje udžbenike za istoriju, vjeronauku i geografiju. Međutim, pokrenula je i ediciju naučno-popularnih izdanja iz oblasti istorije u kojoj su se do sada pojavile biografije Avrama Petronijevića (1791-1852) Radomira J. Petrovića i sada kralja Milutina (1282-1321).

Iskusni istraživač, Stanković (40) je uglavnom posvijećen periodu poznog vizantijskog carstva, vremenu kada je srpska srednjevjekovna država bila na vrhuncu svoje moći i zato je logičan i njegov izbor da se, prije svega na osnovu vizantijskih izvora, upusti u opis i analizu ličnosti, vladavine i cijele epohe koju je obilježio Stefan Uroš II, poznatiji po narodskom imenu Milutin.

Prema ocjeni jednog od recenzenata knjige, profesora sofijskog Univerziteta Ivana Biljarskog, "Stankovićeva knjiga o kralju Milutinu predstavlja cjelovito istraživanje najbogatijeg, plodotvornog i uspješnog vremena - u političkom i kulturnom smislu - srednjovjekovne Srbije u vrijeme dinastije Nemanjića, koje čini i početak srpske ekspanzije na jugoistok Evrope, čime je ona postala dominantna sila u regionu".

Izlaganje na nedavno održanom, prvom predstavljanju ove monografije na Kolarcu, najbolji srpski aktuelni vizantolog i šef te katedre na beogradskom Filozofskom fakultetu Radivoj Radić, započeo je anegdotom o "usmenoj raspravi uglednih istoričara prije dvije decenije, o tome ko je veći srpski vladar, kralj Milutin ili njegov unuk, kralj i car Stefan Dušan". Prema njegovim riječima, sve je to ostalo u ravni privatnih razmišljanja o srpskoj srednjovjekovnoj povjesnici, ali već tada bi "pobijedio" Milutin.

Glavni argument u korist Milutina bila su njegova osvajanja na račun Vizantije koja su bila onolika koliko je u tom trenutku mogao da kontroliše, dok je Dušan osvojio ogromno prostranstvo koje nije stigao da integriše u prostor ondašnje srpske države a docnije je samo doprinijelo raspadu carstva.

Oba recenzenta su pozitivno ocijenila nastojanje Stankovića da preispita jedan od najznačajnijih perioda u istoriji srednjovjekovne Srbije i da se "odvažno odluči da se ne povodi za likom srpskog kralja koji je u našoj istoriografiji u velikoj mjeri okoštao i postao neka vrsta matrice".

Za čitaoca-laika ova nevelika (170 strana) biografija, pisana veoma pitko, tako je zanimljiva i puna nepoznatih detalja, da ostavlja duboko uvjerenje o neophodnosti novog pisanja udžbenika nacionalne istorije koji se odnose na drugu polovinu XIII i prvu polovinu XIV vijeka.

To, prema riječima recenzenata, čini ovu knjigu "pozivom proučavaocima srpskog srednjeg vijeka na nova iščitavanja naših, ali i vizantijskih i latinskih izvora, iz kojih će možda, proisteći i neka nova tumačenja".

(Izvor:Blic)