"Početak sezone grijanja i povećane emisije zagađujućih materija u vazduh uslovili su pojavu prekoračenja srednje dnevne koncentracije PM10 čestica (resperabilnih), najviše u Pljevljima 21 dan, u Bijelom Polju 11 dana, Podgorici devet dana na lokaciji u Bloku 5, a šest dana na lokaciji koja je pod najvećim uticajem saobraćaja (kružni tok, raskrsnica bulevara Georgija Žukova i Zetskih vladara) i u Nikšiću šest dana sa prekoračenjem. Registrovana su i prekoračenja jednočasovne koncentracije SO2 u urbanoj zoni Pljevalja (10 prekoračenja) i značajna variranja koncentracije ovog polutanta na obje mjerne stanice na teritoriji pljevaljske opštine", navodi se u zvaničnom izvještaju Agencije.

Koncentracija respirabilnih/praškastih čestica (particulate matter – PM) jedan je od ključnih parametara za određivanje stepena zagađenja vazduha budući da su dokazani direktni negativni efekti na zdravlje ranjivih djelova populacije, kao i povezenost sa povećanjem broja prijevremenih smrti.

Oznake PM10 i PM 2.5, koje se mogu naći u izvještajima ovlašćenih institucija za monitoring stanja životne sredine, predstavljaju čestice koje su sastavni dio prašine manje od 10 mikrometara (10 milionitih djelova metra). To je smješa čađi i dima za koju se vezuju drugi zagađivači poput teških metala. Sve zajedno je veoma štetna kombinacija toksičnih čestica koje se u povišenoj koncentraciji ili pri dužoj izloženosti smatra opasnom za zdravlje.

Izvor zagađenja je različit, ali su na području Crne Gore ključni grijanje na drva i ugalj. Van zimskih mjeseci nema prekoračenja vrijednosti parametara koji ukazuju na povišeno zagašenje vazduha, sem u situacijama kada su aktivni požari.

Povezanost između direktnog negativnog uticaja PM 10 (grubih) i PM 2.5 (finih) suspendovanih ili respirabilnih čestica potvrđena je i istraživanjima objavljenim u studiji koju je u saradnji sa Svjetskom zravstvenom organizacijom 2016. godine publikovao Institut za javno zdravlje Crne Gore.

Pljevlja u "crvenom"

Podaci iz studije takođe ukazuju na to da su više od 250 prijevremenih smrtnih slučajeva, 140 hospitalizacija godišnje, kao i niz drugih zdravstvenih posljedica direktno povezane sa izlaganjem česticama čiji je nivo koncentracije prelazio preporučene vrijednosti (date u Vodiču SZO za kvalitet vazduha).

"Opština Pljevlja je dugi niz godina najugroženija opština u pogledu kvaliteta vazduha u Crnoj Gori. Izlaganje zagađenom vazduhu u životnoj sredini povezano je sa velikim brojem akutnih i hroničnih zdravstvenih stanja koja se kreću od nadražaja gornjih respiratornih puteva pa sve do obolijevanja i prijevremenog umiranja. Dok je uticaj na respiratorne i kardiovaskularne bolesti dobro dokumentovan u literaturi, novi naučni podaci ukazuju da zagađenje vazduha utiče na čitav spektar različih bolesti, naročito kod vulnerabilnih kategorija (djece, trudnice, starije osobe i hronični bolesnici)",saopšteno je Pobjedi iz Instittuta za javno zdravlje.

Analiza podataka o izloženosti stanovništva zagađujućim česticama u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću (fokus studije bio na ta tri grada) rađena je na osnovu srednjih vrijednosti podataka o izloženosti i zdravstvenom stanju stanovništva za period od tri godine (2010-2012).

Ova analiza je pokazala da zagađenost životne sredine – prije svega vazduha negativno utiče na zdravlje stanovništva u urbanim sredinama, što je u skladu sa svim ranijim procjenama koje su sprovođene na državnom nivou.

"Ako se posmatra uticaj zagađenja po broju stanovnika koji žive u određenim gradovima, uticaj po zdravlje je zaista veći u Pljevljima nego u drugim gradovima. Međutim, apsolutni nivo uticaja, izražen u broju prijevremenih smrti, izgubljenim godinama života ili broju hospitalizacija, kao posljedice izloženosti, je sličan u sva tri posmatrana grada", navodi se u studiji iz 2016.

Prekoračenje vrijednosti

Ako se koncentracija PM čestica uporedi sa prosječnim godišnjim vrijednostima prekoračenja gornje granice (maksimalno dozvoljene vrijednosti suspendovanih čestica su 50 mikrograma po metru kubnom) u nekoliko crnogorskih gradova, situacija je zimi zabrinjavajuća.

Prema prosječnim vrijednostima proteklih godina, ugrubo izraženo, Bar svakog desetog dana ima prekoračenje, Nikšić svakog petog, Podgorica na četiri i po dana, dok Pljevljaci su svakog drugog dana, dakle šest mjeseci, izloženi povišenim vrijednostima PM čestica.

Prema podacima SZO i Instituta za javno zdravlje, više od polovine navedenih uticaja vezuje se za povećani nivo zagađenosti tokom jeseni i zime, kada sezona grijanja značajno doprinosi zagađenju.

Kako je Pobjedi saopšteno iz Centra za zdravstvenu ekologiju u okviru Instituta za javno zdravlje, znatan dio opterećenja društva bolestima koje su posljedice zagađenog vazduha može se pripisati prekomjernom zagađenju vazduha koji se javlja u zimskim mjesecima usljed sagorijevanja kako čvrstih goriva (drveta i uglja – uglavnom u Pljevljima) koja se koriste za grijanje u domaćinstvima, tako i smanjenom disperzijom zagađenja u zimskom periodu.

"Sagorijevanje čvrstih goriva za potrebe pripreme hrane i grijanje takođe značajno povećavaju ukupnu izloženost zagađenom vazduhu stanara kuća koje koriste čvrsto gorivo za kuvanje i grijanje zbog direktne emisije zagađenja u zatvorenim prostorima", kažu iz Instituta.

Studija Insituta i SZO iz 2016. bez dileme ključno za smanjenje uticaja zagađenja vazduha na zdravlje u gradovima u Crnoj Gori, prepoznala je potrebu značajnog smanjenja sagorijevanja čvrstih goriva za grijanje i kuvanje u domaćinstvima.

Što su to PM čestice 

Suspendovane čestice PM 10 i PM 2.5 dospijevaju u respiratorne organe, a ljudski organizam nema načina da spriječi njihovu apsorpciju preko pluća. Zapravo, one se talože u plućima i odatle se sprovodi disperzija kroz krvotok do drugih organa i tako toksini šire organizmom.

Ilustracije radi, da bi se znalo o kako malim česticama se radi, dakle manjim od 10 mikrometara, vlas ljudske kose ima prečnik od 50 do 70 mikrometara. Dakle, riječ je u prosjeku, pet do 10 puta sitnijim česticama, ako je riječ o PM 10, odnosno 20 do 50 puta manjim, ako je riječ o PM 2.5, odnosno manjim od 2,5 mikrometara.

Koncentracija finih čestica (PM2,5, čestica prečnika manjeg od 2,5 µm) u ambijentalnom vazduhu predstavlja značajan indikator zdravstvenih rizika povezanih sa zagađenjem vazduha.

Čestice, prema podacima SZO, dovode do pojave i napredovanja kardiovaskularnih oboljenja i povećavaju smrtnost od tih bolesti. Takođe je utvrđeno da su one kancerogene po ljude, a IARC (Međunarodna asocijacija za istraživanje malignih bolesti) svrstava u kancerogene prve kategorije.

Izvor: Pobjeda