“Umjesto trećeg moratorijuma, klijenti banaka trebaju da se fokusiraju na drugi dio Odluke o privremenim mjerama za smanjenje negativnih posljedica uticaja epidemije novog korona virusa na finansijski sistem a koji se odnosi na restrukturiranje kredita. Odlukom i Uputstvom je naglašeno da na zahtjev korisnika kredita, banka može odobriti jednu ili više sljedećih pogodnosti: produžiti rok otplate za glavnicu ili za kamatu, smanjiti kamatnu stopu na odobreni kredit, preuzeti potraživanje dužnika prema trećem licu, na ime potpune ili djelimične naplate kredita, smanjiti iznos duga, glavnice ili kamate, kapitalizovati kamatu po kreditu odobrenom dužniku, zamijeniti postojeći ili postojeće kredite novim (obnavljanje kredita), ili obezbijediti druge slične pogodnosti koji olakšavaju finansijsku poziciju dužnika”, objasnili su iz CBCG, piše Pobjeda.

Iz regulatora podsjećaju da je “radi keiranja dodatnog impulsa za restrukturiranje kredita, CBCG omogućila bankama da restrukturirani kredit može u postupku klasifikacije aktive i izdvajanja rezervacija za potencijalne kreditne gubitke tretirati kao novoodobreni kredit, što otvara mogućnost za povoljnije uslove restrukturiranja, koje klijenti trebaju prepoznati”.

Oni kažu da nije realno očekivati da CBCG odobri još jedan automatski moratorijum imajući u vidu primarni mandat CBCG, održanje stabilnosti finansijskog sistema, kao i značaj bankarskog sistema u oporavku privrede u narednom periodu.

“Posebno nema osnova tražiti “jeftiniji” automatski moratorijum, jer je moratorijum obračunat u skladu sa međunarodnom praksom i standardima, po ugovorenoj kamatnoj stopi”, kazali su iz CBCG.

Podsjećaju da je Crna Gora jedna od 12 zemalja na svijetu koja je implementirala automatski moratorijum, i jedina u regionu koja je automatski moratorijum produžila fleksibilnim moratorijumom.

“Apsolutni i fleksibilni moratorijum su imali ulogu stabilizacije likvidnosti fizičkih i pravnih lica na kratak rok, dok u narednom periodu fokus treba da bude usmjeren na dugoročno, održivo prilagođivanje kreditih obaveza klijenata u skladu sa novim, smanjenim novčanim tokovima”, pojasnili su iz regulatora.

U bilansima banaka u Crnoj Gori se već vidi, kažu u CBCG, prelivanje krize iz realnog na finansijski sektor, kao i uticaj imobilisanja sredstava tokom moratorijuma.

“Bilansi bankarskog sistema se pogoršavajaju. Za samo šest mjeseci zabilježen je pad profita od gotovo 50 odsto u odnosu na prošlu godinu, dok nekvalitetni krediti po prvi put u posljednjih pet godina bilježe blagi rast”, upozoravaju iz regulatora.

Automatskim moratorijumom je, kažu, snažno pomognuta likvidnost privatnog sektora, agregatna potrošnja i naplata poreza.

“Banke za taj period, na portfoliju od 1,3 milijarde kredita (45 odsto kreditnog portfolija) nijesu imale prihod od replasiranja obrta, a redovno su izmirivale troškove izvora sredstava na koje se nije primjenjivao moratorijum i koje su banke morale da servisiraju u skladu sa inicijalno ugovorenim rokovima”, pojašnjavaju oni.

Generalni sekretar Udruženja banaka Crne Gore Bratislav Pejaković Pobjedi je kazao da je u postojećim uslovima teško reći da li je realno očekivati treći moratorijum.

“Što je realno, a što nije, teško je reći u postojećim uslovima u kojima su najrazvijenije zemlje Evrope kao lokomotiva ekonomskih procesa u recesij i, ili na njenom pragu što je nezapamćeno u savremenoj istoriji. Moratorijum, sam po sebi je koristan određeni period prevazilaženja krize. Međutim, na duži period može biti kontraproduktivan. Kao bankar, uvijek sam prije za opciju plaćanja kamate u moratorijumu, nego odlaganje i pripis dugu”, kaže Pejaković.

Centralna banka je omogućila bankama, kaže on, da mogu tretirati u bilansima kao novi kredit, odnosno da nakon moratorijuma mogu da restrukturiraju obaveze dužnicima, gdje je to opravdano i održivo, što je priličnije nego moratorijum do u nedogled.

“Nijesmo članica EU i pomoć koje imaju članice ne možemo očekivati, time niti jeftine pare kao zemlje sa kojim želimo da se upoređujemo. Vlada i banke su optimalno reagovale u dosadašnjim mjerama. Svjesni smo da i sve idealno uradite uvijek će biti nezadovoljnih i teoretskih postavki koje nemaju utemeljenje u raspoloživosti resursa. Želja i zahtjeva će uvijek biti, a pitanje svih pitanja je rizik naplate plasmana”, kaže generalni sekretar UBCG i upozorava da moramo biti realni, kako u pogledu resursa, tako i mogućnosti.

 Ekonomski analitičar i profesor na Fakultetu za menadžment Vasilije Kostić Pobjedi je kazao da vjeruje da je realno očekivati da banke ponovo pristupe moratorijumu, ukoliko za tim bude potrebno-jer je to jednostavno racionalno poslovno ponašanje koje čuva klijente banke a time i dugoročnu perespektivu banke.

“Čuvajući na taj način svoje klijente banka čuva sebe, svoju tržišnu poziciju i svoju profitabilnost. Dugoročno živuće privredne i finansijske subjekte u temeljnom karakteriše: tržišni fokus i sposobnost prilagođavanja, odnosno sposobnost upravljanja promjenama, a ovo je vrijeme kada su te osobi ne naglašene”, smatra Kostić.

Ako samo u gurbim crtama analiziramo samu prirodu moratorijuma vidjećemo, kaže profesor, da je on prije bio racionalan poslovni odgovor na novonastalu situaciju nego što je u pitanju bilo solidarno postupanje u korist privrede i građana.

“Doduše, ne može se sasvim odreći ni elemenat solidarnosti, ali svakako dominira racionalno poslovno postupanje. Više stvari govori u prilog ovakvom stavu. Da se radi o poslovnom postupaju banaka, a ne žrtvi pokazuje kamata koja se obračunava za period moratorijuma. Da nije tog obračuna stvari bi bile dijametralno drugačije. Ovako se prije može govoriti o restrukturiranju kredita nego o usluzi privredi i građanima, iako je svako restrukturiranje relativna olakšica za korisnika kredita. Ono je i redukovanje kreditnog rizika za kreditora jer je restrukturiranje kredita alternativa padanju u docnju dužnika što kao mogućnost otvara niz nepovoljnih posjedica za samu banku koje se odnose na njenu aktivnu i pasivnu stranu bilansa”, objašnjava ovaj analitičar.

Dakle, alternativa restrukturiranju jeste bankarsko rezervisanje po tim kreditima i u konačnom NPL nekvalitetni, odnosno nenaplativi krediti kao najmanje poželjna opcija, što sve zajedno može da utiče na pokazatelje banke, odnosno na kvalitet njenog poslovanja i njene performance.

“Sve ovo ukazuje na pravu prirodu već realizovanog moratorijuma i po mome mišljenju ukazuje na njegovu, prije svega, poslovnu, a potom ako se uopšte i može govoriti na njegovu solidarnu prirodu”, kaže Kostić.

On ističe da nije svako vrijeme za stvaranje profita.

“Zadržavanje tržišne pozicicije tržišnog učešća je dugoročno daleko važnije od stvaranja profita na kratak rok. Oni koji to razumiju svoju poslovnu viziju i grade na tome i uspješno posluju i opstaju dugi niz godina na tržištu”, pojašnjava profesor.

Na pitanje da li smatra da bi novi jeftiniji moratorijum dobio podršku SB i MMF, Kostić kaže da misli da ne bi imali ništa protiv, ukoliko rješenja ne bi bila destabilizirajuća po bankarski sistem i same banke, a time i po ukupan finansijski sistem.

“I Svjetska banka i MMF su zainteresovane, prije svega, za stabilnost sistema u cjelini, a to podrazumijeva: političku, ekonomsku i finansijsku stabilnost. Samo u takvim okolnostima finansijski sistem može da realizuje svoje preuzete obaveze prema međunarodnim kreditorima. Ipak, konačna odluka je u rukama banaka jer su one autonomne u donošenju takvih odluka”, ističe Kostić.

Poslanik Posebnog kluba i bivši predsjednik skupštinskog Odbora za ekonomiju Aleksandar Damjanović Pobjedi je kazao da banke moraju snažnije da podrže klijente i da su u stanju da izdrže još jedan moratorijum.

“U iščekivanju trećeg paketa mjera koji je bio najavljen još za polovinu maja, a kasni dva mjeseca, dok crnogorska privreda trpi i ispašta, interesantno je kako će i u kom obimu biti uključen bankarski sektor. Dosadašnji opšti tromjesečni moratorijum, pa onda najava selektivnog moratorijuma svakako su bile poželjne ali nedovoljne mjere i očekivano je da se u trećem paketu banke uključe na mnogo većem nivou. Od garantnog fonda i brze, jeftine, finansijske podrške, pa do novog opšteg moratorijuma, imajući u vidu kolaps turističke sezone i novi talas pandemije”, kaže Damjanović.

Posebno iz razloga što, kako ističe, banke posjeduju adekvatan kapital, i u stanju su da istrpe još jedan moratorijum, kojim bi crnogorska privreda, a i građani uzeli malo „vazduha“ u uslovima drastičnog pada ekonomskih aktivnosti.

“Ostale mjere poput otpisa kredita i kamata, odnosno snižavanja kamata za podršku usljed posljedica pandemije, opcije su koje banke moraju da razmotre i stave se u funkciju što bržeg oporavka crnogorske ekonomije”, smatra ovaj poslanik.

Damjanović vjeruje da Svjetska banka i MMF ne bi bile protiv moratorijuma.

“Naprotiv, i u njihovom interesu je da se, uz podršku banaka, što prije saniraju posljedice pandemije, odnosno da se na ovaj način djelimično rastereti svojevrsna direktna podrška od strane države. Na taj način država će biti u prilici da bar u nekom iznosu smanji dodatno zaduživanje, čime se doprinosi manje lošem stanju javnih finansija, odnosno spoljnjeg duga, a što je stvar koja svakako interesuje i navedene međunarodne institucije”, smatra ovaj poslanik.

Predsjednik skupštinskog Odbora za ekonomiju Predrag Sekulić kaže da se moratorijum pokazao kao efikasna alatka ali i dodaje da svakog klijenta treba posebno posmatrati.

“Moramo biti svjesni da svaki moratorijum utiče na likvidnost bankarskog sektora i to na duže staze može da bude pogubno za poslovne banke. Sa druge strane, moratorijum se pokazao kao efikasna alatka za premošćavanje problema privrede i građana. Naravno, banke su svjesne da ukoliko dužnik ne moze da otplaćuje rate kredita na gubitku su svi. I svaki pojedinačni slučaj treba posebno posmatrati”, kaže Sekulić.

On upozorava da ne treba zaboraviti da je u pitanju ugovorni odnos banke i klijenta.

Na pitanje da li bi Svjetska banka i MMF podržali još jedan bezuslovni moratorijum, Sekulić kaže da su već sada razmjere ekonomske krize u svijetu mnogo veće nego što su to bile i najpesimističnije prognoze ekonomista.

“I što je u ovom trenutku ne manje važno, krizi se ne može sagledati kraj. Zato smatram da će i Svjetska banka i MMF ali i druge međunarodne finansijske organizacije i globalni kreditori morati zajedno da djeluju kako svjetska ekonomija ne bi doživjela potpuni kolaps”, kazao je Pobjedi predsjednik Odbora.