Dan nauke u Srbiji i 157 godina od rođenja Nikole Tesle, jednog od najvećih umova 20. vijeka, obilježen je juče u Srbiji otvaranjem dječjeg naučnog kampa Centra za promociju nauke u Viminacijumu kod Kostolca, a u Novom Sadu je održana debata o novom brendiranju Srbije.
Muzej Nikole Tesle iz Beograda gostuje izložbom "Diplome Nikole Tesle" u zemunskoj "Milenijumskoj kuli" na Gardošu, a u Holu nauke u Kvinsu, SAD, muzej se dijelom svoje postavke predstavlja na izložbi "Teslin čarobni svijet elektriciteta".
U Kaliforniji je nedavno pokrenut projekat sa ciljem da se prikupe sredstva kojim bi se napravila i postavila Teslina statuta u Silikonskoj dolini. Takođe u SAD režiser Majkl Enton priprema film o Tesli pod nazivom "Ludi naučnik".
Ovaj film treba da stane na kraj misteriji zvanoj Tesla. Entonu je, kako je izjavio, izuzetno stalo da film bude što vjerodostojniji pa će, pored toga što je za ulogu Tesle u filmu izabran srpski glumac rođen u Njemačkoj, Branko Tomović, dio filma biti sniman i u Srbiji.
"Tesla je bio Srbin. Sa svojom porodicom je pričao srpski i ja vjerujem da bi on želio da njegov jezik bude tačno predstavljen u ovom filmu. Za mene nikad nije bilo sumnje da tako treba da bude", navodi režiser. Kod manastira Šišatovac na Fruškoj gori u toku je gradnja kopije rodne kuće i crkve porodice najvećeg srpskog naučnika, etno-muzej, laboratorija i kopija čuvenog Teslinog tornja.
U manastirskoj biblioteci, koju su spalile ustaše u vrijeme NDH u Drugom svjetskom ratu, uz ostalo su čuvana i pisma koja je šišatovačkom monahu Petroniju Trbojeviću, godinama iz Njujorka slao njegov sestrić Nikola Tesla.
Tesla, nesumnjivo jedan od najvećih umova u istoriji, svojim izumima u mnogo čemu je postavio pravac naučno-tehničkog razvoja u 20. vijeku. Rođen je 10. jula 1856. u Smiljanu, u Lici, tada Vojna granica (Vojna krajina) u sklopu Austrije, danas Republika Hrvatska. Rođen je u porodici Milutina Tesle, sveštenika Srpske crkve (tada Karlovačka mitropolija).
Njegova majka, Georgina Đuka rođena je u porodici prote Nikole Mandića i Sofije, rođene Budisavljević, takođe iz ličke svešteničke porodice. Njegov otac Milutin je u vrijeme školovanja u austrijskoj vojnoj školi pokazao sklonost ka filozofiji i umnom životu, pa je napustio tu školu i završio bogosloviju u Plaškom, službovao je najprije u Štikadi kod Gračaca, a zatim u Senju i potom u Smiljanu kod Gospića, gdje je Nikola rođen.
Milutin je bio dopisnik nekoliko beogradskih i novosadskih listova iz Like, pisao je pod pseudonimom "Rodoljub Pravičić". Nikolina majka Đuka je bila seoska žena bistre pameti i spretnih prstiju, iako nepismena znala je cio "Gorski vijenac" napamet. U sjećanjima Tesla kaže: "Moja mati potiče iz veoma stare porodice u kraju u kome su živjeli, u kojoj je bilo više generacija pronalazača.
Nikola Tesla je započeo školovanje u rodnom Smiljanu, nastavio u Gospiću, Rakovcu kod Karlovca, studirao je u Gracu i Pragu, ali studije nikada nije priveo kraju.
Prije 1884. godine, kada je otišao u SAD, radio je u Mariboru, Pešti, Strazburu i Parizu. Evropu je napustio u nadi da će mu u Njujorku, tada čuveni pronalažac i industrijalac Tomas Alva Edison, za čiju firmu je radio još u Parizu, pomoći da realizuje svoje tehničke inovacije.
On je 1885. u Njujorku osnovao vlastitu kompaniju "Tesla" kada je i započeo izradu prvih modela predviđenih za korišćenje naizmjenične struje - inovacija koja je preobrazila svijet.
Edison je, inače, bio veliki protivnik Teslinog izuma. Pronašao je obrtno magnetno polje, indukcioni motor, generator i transformator, fenomen elektromagnetne rezonance i patentirao više izuma na kojima se zasniva savremena elektrotehnika. U Evropu iz SAD-a Tesla je odlazio u dva navrata, 1889. i 1892. godine i oba puta boravio u rodnoj Lici.
Aprila 1892. stigao je u Gospić, gdje je tada živjela njegova teško oboljela majka, koja je u njegovom prisustvu i umrla, 16. aprila. Mjesec i po dana potom, na poziv delegacije opštine grada Beograda i Inženjerskog udruženja, doputovao je u kratku posjetu Beogradu. Genijalni inovator i potpuni usamljenik, Tesla je umro u jeku Drugog svjetskog rata u Njujorku, 7. januara 1943. godine.
Urna s njegovim pepelom prenijeta je docnije u Beograd i čuva se u Muzeju Nikole Tesle u Beogradu. Teslina zaostavština stigla je u Beograd 1951, na osnovu odluke američkih sudskih vlasti, pošto je za jedinog Teslinog nasljednika proglašen njegov nećak Sava Kosanović.
Arhivska građa iz Tesline zaostavštine je 2003. upisana u registar UNESKO-a "Pamćenje svijeta". Povodom stogodišnjice njegovog rođenja, 1956. jedinica za mjerenje visokog napona dobila je Teslino ime, kojim je nazvana i jedinica jačine magnetnog polja.
Međunarodni aerodrom u Beogradu nosi ime Nikola Tesla. Njegovim imenom nazvani su Elektrotehnički institut u Beogradu koji je osnovan 1936, srednja tehnička škola, biblioteka Univerziteta u Nišu, dvije termoelektrane u Srbiji...
Spomenici Tesli su postavljeni ispred zgrade tehničkih fakulteta i na aerodromu u Beogradu. Njega sve češće svojataju i Hrvati.
Tako je krajem juna ove godine, na proslavi povodom ulaska Hrvatske u EU na trgu u Zagrebu postavljen Teslin transformator a taj izum je predstavljen kao izuzetno hrvatsko stvaralaštvo.
Premijer Zoran Milanović je, pozdravljajući građane i oko 170 visokih zvanica iz inostranstva, poželio tada da "hrvatska posebnost bude prepoznata u evropskoj raznolikosti" i kao primjere te posebnosti naveo imena najpoznatijih Hrvata ikad, na prvom mjestu navodeći Nikolu Teslu (na toj listi se našao i dobitnik Nobelove nagrade za književnost Ivo Andrić).
(Izvor: B92)
