Između donošenja i početka sprovođenja programa prošlo je pet godina, a za to vrijeme nijesu obezbijeđeni ni kadrovi ni oprema, nije uspostavljen registar skrininga, nijesu donijete procedure koje bi definisale obaveze i odgovornosti svih učesnika programa, te nije uspostavljen odgovarajući sistem podataka.

"U toku sprovođenja Nacionalnog programa za rano otkrivanje raka dojke nije obezbijeđeno da 70 odsto populacione grupe bude pozvano u skrining program dojke, iako je programom kao cilj bilo definisano da minimum 70 odsto žena starosti od 40 do 69 godina bude obuhvaćena ovim programom", ukazuje Radulović.

Smatra da je jedan od osnovnih problema bio nedovoljan broj motivisanih i edukovanih izabranih ljekara koji bi učestvovali u skrining programu, te da je bilo ljekara koji su odbijali učešće. Propusta je bilo i u institucijama, pa Ministarstvo zdravlja (MZ) nije obrazovalo tijelo za kontrolu kvaliteta programa, niti je Institut za javno zdravlje (IJZ) mogao da evaluira program, jer bez registara za rak i skrininga raka dojke, nije imao potrebne podatke.

Prema podacima iz registra malignih neoplazmi za 2013. godinu, upravo je rak dojke bio najčešći među malignim oboljenjima, ali i uzrok smrti gotovo svake pete žene. Revizori ukazuju da je u razvijenim zemljama, u kojima skrining program uspješno primjenjuju godinama, zabilježen veliki pad smrtnosti od raka dojke te da je kod nas, umjesto planiranih 70 odsto žena, u programu učestvovalo samo oko 40 odsto.

Skrining

Skrining raka dojke podrazumijeva mamografski pregled među zdravom populacijom žena koje ne pokazuju znake bolesti, radi ranog otkrivanja karcionoma dojke, kada je najveća vjerovatnoća izliječenja.

-DRI se odlučila za ovu reviziju zbog velikog značaja kontinuiranog i uspješnog sprovođenja skrining programa koji značajno može da doprinese poboljšanju zdravlja populacije, smanjenjem rasprostranjenosti raka dojke među ženskim stanovništvom i smanjenjem smrtnosti. Preliminarna saznanja su ukazivala na propuste u organizaciji aktivnosti predviđenih Nacionalnih program, kako u fazi prije uvođenja skrininga, tako i tokom sprovođenja – navode u izvještaju.

Brojke

Iako je trebalo da bude nacionalni, program se sprovodio samo u domovima zdravlja u Podgorici, Danilovgradu, Cetinju i Kolašinu i za pet godina koštao je 728 hiljada, 100 hiljada više od planiranog. Inicijalno, ciljna grupa trebalo je da budu žene između 40 i 69 godina, ali se ta granica podigla na 50, pa je u toj grupi bilo 19.439 žena, od kojih je pozvano 6.894 odnosno 35,5 odsto. Registrovan je visok procenat odziva, skoro 95 odsto odnosno 6.530 žena, dok ih je na mamografiju upućeno 4.395 odnosno 67,3 odsto. Od toga je mamografiju zakazalo njih 4.327, a pregled obavilo 3.571 žena. Na dodatnu dijagnostiku upućeno ih je 580, odnosno 18 odsto, a biopsija je urađena kod njih 92, odnosno 15,8 odsto žena.

Od nacionalnog programa se, kako je revizorima pojašnjeno u IJZ, odustalo zbog loše opreme, pa su se skoncentrisali na Podgoricu i najbliže opštine. Snimanje se obavljalo u Kliničkom centru na jednom digitalnom mamografu, jer 16 analognih nijesu ispunjavali uslove za skrining. IJZ je ukazao na slabo interesovanje izabranih doktora za njihove edukacije, od kojih su neki i odbijali da budu dio programa, a neki se neodgovorno odnosili time što su o nalazima žene informisali i nakon pola godine te ih nijesu upućivali u sve korake programa.

Osim što posao nije adekvatno rađen, ni podaci nijesu tretirani na pravi način, zbog čega IJZ nije ni mogao da prezentuje bilo kakve pouzdane rezultate programa niti sačini kompletan izvještaj. Zbog pogrešnog vođenja evidencije, praktično se gubio uvid u rezultate biopsija i ostale nalaze, a nakon servisiranja digitalnog mamografa, oznake kojima su bile razdvojene skrining i dijagnostičke mamografije su izgubljene. Da ovaj projekat ne ide dobrim smjerom, moglo se zaključiti i iz pilot projekta koji je tokom 2008. i 2009. godine sproveden u Danilovgradu, ali je obesmišljen jer nijesu učestvovale samo žene iz ove opštine, niti je urađen izvještaj koji je trebalo da bude smjernica za nacionalni program.

Prema izvještaju za 2016. godine, pet radiologa i tri tehničara KCCG su angažovani na programu nakon jednomjesečne obuke u Sloveniji, iako nijesu imali pet odnosno deset hiljada očitanih snimaka na godišnjem nivou, kao uslov za rad u snimanju odnosno superviziji.

Registar

Registar za rak formiran je početkom 2013. godine, na njemu radi jedna osoba, pa je prvi izvještaj za godinu formiranja objavljen pet godina kasnije. Sistem nije povezan sa relevantnim bazama podataka, upitna je tačnost podataka, ne postoje pouzdani podaci o uzrocima smrti stanovnika Crne Gore, domovi zdravlja i bolnice ne dostavljaju prijave o ovim oboljenjima, a privatne zdravstvene ustanove na to nijesu ni obavezane.

-Postojanje razrađenog registra bio je jedan od najbitnijih preduslova za otpočinjanje svih skrininga – ocijenili su revizori.

Preporuke

MZ će, prema preporuci revizora, morati da sprovede analize, formira potrebna tijela, donese akte i identifikuju preduslovi za ponovno pokretanje programa za koji mora obezbijediti adekvatnu opremu. Zajedno sa IJZ mora obezbijediti kadar i njihovu edukaciju, te utvrditi smjernice sa obavezama i odgovornostima učesnika u programu. Neophodno je da se registri uspostave i povežu sa bazama podataka, te da se obezbijedi da sve zdravstvene ustanove vode evidencije. MZ mora oformiti i kontrolno tijelo, te obezbijediti odgovarajući sistem prikupljanja i upravljanja podacima, kako bi se program mogao evaluirati. Obje institucije za mjesec moraju obavijestiti DRI o planu, a do kraja marta iduće godine i o aktivnostima sprovedenim na realizaciji preporuka.

Podaci IJZ

Od kraja 2015. do kraja 2019. godine urađeno je 388 biopsija, dok je karcinom otkriven u 29,30 odsto slučajeva odnosno kod 114 žena. Prosječno je na hiljadu snimljenih žena, karcinom otkriven kod njih devet.

Izvor: Pobjeda