Razmatranja na ovu temu, iako sporadična i nedovoljno naučno utemeljena, ponudila su različita razmišljanja i zaključke, koji se kreću u rasponu od premise da Crna Gora godinama živi svoj državni život između dva etnopolitička ekstrema koja oličavaju srpski i crnogorski nacionalizam ,do lamenta koji se sve češće može čuti u javnom prostoru zbog izostanka političke artikulacije koja bi imala desničarski – crnogorski karakter.

Pojava ekstremne desnice i desničarske ideologije u Crnoj Gori direktna je refleksija raspada SFRJ i promjena koje su pratile razgradnju zajedničke socijalističke države i od početka je povezana sa procesom radikalizacije ambijenta u Srbiji. Ideja o stvaranju „velike Srbije“ i ratovi koji su u to ime vođeni devedesetih godina prošlog vijeka, u međuvremenu je modifikovana od rehabilitovanih, sada vladajućih srpskih partija koje su bili nosioci ratne politike i svoj ideološki iskaz ima kroz zalaganje za stvaranje srpskog sveta, koji predstavlja reinterpretaciju koncepta ruskog svijeta (Russkiy Mir).

U osnovi, ideologija desnice podrazumijeva: etničku homogenizaciju srpskog naroda u Srbiji, BiH (entitet Republika Srpska), Kosovu i Crnoj Gori – kroz koncept zaštite interesa Srba u rasejanju, odnosno relativizaciju državnih i etničkih granica; antikomunizam i negiranje antifašizma, promovisanje tradicionalnih, u suštini autoritarnih vrijednosti; nekritičko veličanje pravoslavlja u interpretaciji Srpske i Ruske pravoslavne crkve; suprotstavljanje konceptu liberalne demokratije i multikulturalizma kojeg zastupa dekadentni Zapad; kao i netrpeljivost prema manjinskim društvenim (LGBT) i etničkim grupama.

Ideološki i vrjednosni okvir za sve prosrpske političke subjekte, organizacije i udruženja pruža Srpska pravoslavna crkva sa sjedištem u Beogradu, koja u ovom trenutku predstavlja jedini spoljnopolitički instrument države Srbije, obzirom na činjenicu da se njena vjerska jurisdikcija proteže izvan srpskih državnih granica i pokriva teritoriju sa aspekta realizacije projekta srpski svet posebno interesantnih područja u Crnoj Gori, BiH i Kosovu.

Srpska pravoslavna crkva postala je ključni faktor koji u značajnoj mjeri opredjeljuje djelovanje prosrpskih političkih partija, organizacija i udruženja u Crnoj Gori, utičući na promjenu karaktera društva iz građanskog u teokratsko, uz razaranje društvenog sistema i rehabilitaciju patrijarhalne, provincijalne kulture

Pojačani intenzitet ruske meke moći u Crnoj Gori je posebno došao do izražaja nakon poziva za članstvo u NATO 2015. godine i bio je uočljiv kroz djelovanje pojedinih političkih subjekata, nevladinih organizacija, medija, građanskih aktivista i pojedinaca, čiji se politički i ideološki koncept zasniva na zalaganju za promjenu strateškog kursa zemlje i njeno izmještanje sa zapadnog na istočni kolosijek. Već tada, kao ključni proksi ruskog djelovanja se afirmiše Srpska pravoslavna crkva, što je uz, pojavljivanje grassroot konzervatinih grupa, otvorilo vrata zloupotrebi religije i formiranju, pod okriljem SPC i uz aktivno učešće pojedinih sveštenika ove vjerske organizacije, novih patriotskih i humanitarnih organizacija i udruženja sa snažnim nacionalnim-srpskim i vjerskim identitetom. Pripadnici tij udruženjanastupaju sa sličnim narativom, slave ratne zločince i zalažu se za reviziju istorije koja se u njihovoj interpretaciji bazira na konfabulacijama, odnosno istorijskim falsifikatima.

Takva udruženja ustanovljena su po matrici već etabliranih sličnih organizacija u Srbiji, koja su od 2000. godine doživjela brojne transformacije, prelazeći put od zabrana i sudskih progona, do legalizacije svojih aktivnosti u okviru političkih partija sa parlamentarnim statusom. SPC čak i ne krije veze sa takvim udruženjima. Značajan broj tih organizacija se u Crnoj Gori i regionu krije iza humanitarnog rada, nastojeći da omekša svoj imidž, putem društvenih mreža, kako bi bili društveno prihvaćeni. Neke od njih, samo na prvi pogled djeluju kao humanitarne, ali kad se sagledaju njihovi stavovi i aktivnosti i kada se oni kontekstualizuju, otkriva se njihova agenda zasnovana na desničarskoj ideologiji, militarističkom duhu i odanosti Rusiji. 

DFC je u ovoj analizi upravo identifikovao i anlizirao djelovanje takvih grupa u Crnoj Gori, a kompletnu analizu možete pročitati OVDJE.

PREPORUKE

- Potrebno je osigurati sekularnost države, odnosno spriječiti miješanje crkve u političko odlučivanje. Ovo je posebno važno ako se ima u vidu činjenica da se pojedine vjerske organizacije, u prvom redu Srpska pravoslavna crkva, učestalo miješaju u donošenje političkih odluka u Crnoj Gori. Obzirom da ekstremno desničarske grupe dijele stavove SPC o mnogim pitanjima, dalja klerikalizacija crnogorskog društva može doprinositi stvaranju atmosfere koja pogoduje jačanju desnog ekstremizma, posebno ako se ima u vidu da pojedini djelovi SPC podržavaju ultradesničarske organizacije, od kojih su neke i formirane pod okriljem crkvenih krugova u Crnoj Gori;

- Potrebno je preventivno djelovati na planu suprotstavljanja širenju desnih ekstremističkih ideja, uz preduzimanje određenih konkretnih mjera države kroz bolju primjenu i unaprjeđivanje strategija i zakonodavnog okvira: Sprječavanje istorijskog revizionizma i promovisanje antifašizma kao temeljne vrijednosti modernog društva – u školskim udžbenicima, u medijima i u javnom diskursu;

- Pružanje podrške organizacijama civilnog društva koje promovišu demokratske vrijednosti, ljudska i manjinska prava, društveni pluralizam, itd. – potrebna je saradnja državnih institucija sa ovim organizacijama;

- Stavljanje akcenta na ljudska prava u sistemu formalnog i neformalnog obrazovanja i sistematično promovisanje društvenog pluralizma i jednakosti svih društvenih grupa;

- Nenasilne aktivnosti ekstremnih desničara moraju biti predmet stalnog praćenja nadležnih državnih institucija i organa, a obavještajno-bezbjednosne službe moraju prepoznati međunarodno umrežavanje i aktivnosti ekstremnih desničarskih organizacija i pojedinaca koji su skloni nasilju kroz razmjenu informacija i preventivni rad i adekvatnu obuku svojih kadrova. S tim u vezi, posebno je važno stalno ukazivanje na onlajn-rizike djelovanja ekstremnih desničara, kao i razvijanje onlajn-preventivnih mjera za suzbijanje toksičnih, ali i graničnih desnih ekstremističkih nastupa i efikasnije suzbijanje lažnih vijesti i teorija zavjere sa direktnim porukama i odgovorima prilagođenim pripadnicima mlađe i starije populacije u Crnoj Gori, uz unaprjeđivanje nezavisnog istraživačkog novinarstva kroz obuku novinara o djelovanju radikalnih ekstremnih desničara.