To je u razgovoru za “Vijesti” rekla Marina Tomović iz ZeroWaste Montenegro (ZWMNE), komentarišući Studiju o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom Privredne komore, kojom se predlaže postepeno uvođenje šeme proširene odgovornosti proizvođača (EPR), sa mogućnošću daljeg proširenja sistema upravljanja ambalažnim otpadom.

EPR koncept, pojašnjava Tomović, proizlazi iz principa “zagađivač plaća”, a podrazumijeva finansijsku i operativnu odgovornost proizvođača za upravljanje otpadom koji nastaje nakon što potrošač upotrijebi proizvod.

”Jedan primjer EPR koncepta jeste program koji omogućava kupcima da vrate svoj elektronski i otpad bijele tehnike kod proizvođača odnosno trgovca. Troškovi reciklaže tih proizvoda se pokrivaju naknadom plaćenom od strane proizvođača u trenutku stavljanja proizvoda na tržište. Trgovci takođe mogu da preuzimaju ambalažu kartona i stiropora tih istih proizvoda. Drugi primjer jeste kada trgovci nude potrošačima određenu naknadu za stare proizvode. U Crnoj Gori ta praksa je ustaljena za automobilske akumulatore, gdje krajnji korisnici dobijaju popust na novi proizvod kada vrate stari”, pojasnila je ona.

Iz organizacije ZWMNE kažu da je sistem upravljanja otpadom u Crnoj Gori neophodno “drastično poboljšati”, a da “funkcionalan EPR program, koji bi se sprovodio na dosljedan način, može značajno povećati stope sakupljanja i recikliranja otpada”.

”Uvođenje EPR šeme će takođe osigurati da troškove upravljanja otpadom snose proizvođači umjesto da, kao do sada, to budu samo poreski obveznici. Podaci koje ZWMNE prikuplja svake godine prilikom akcija čišćenja i revizije otpada, pokazuju da plastične flaše čine preko polovine otpada koji se nalazi na našim obalama. Imajući ove brojke u vidu, naša organizacija se već godinama zalaže za uvođenje šeme povrata ambalaže (DRS)”, kazala je Tomović i dodala da DRS šema može biti komplementarna EPR programu, što studija Privredne komore identifikuje u jednom od scenarija.

Kazala je i da je nedavno pokrenuta inicijativa za uvođenje šeme povrata za plastične boce i aluminijumske limenke i da bi to uvođenje EPR programa i organizacija koje su zadužene za sprovođenje EPR (PRO), moglo da predstavlja prekretnicu za problem otpada u Crnoj Gori.

Dajući komentar na šemu proširene odgovornosti proizvođača, kao koncepta, ona je rekla da EPR program “može osigurati da punu odgovornost za životni ciklus proizvoda i ambalaže snose proizvođači”.

”Dobar EPR program bi takođe trebalo da bude pogodan za građane, da ih ohrabri i olakša da učine ‘pravu stvar’. Ali naravno, EPR funkcioniše ispravno samo kada su određeni preduslovi ispunjeni”, pojasnila je ona, dodajući da su ti preduslovi funkcionalan sistem upravljanja otpadom u skladu sa hijerarhijom otpada, jak pravni okvir koji uključuje naplatu taksi za deponovanje otpada, efektivnu infrastrukturu za prikupljanje otpada i efikasne kontrole i izvještavanje.

Program “proširene odgovornosti proizvođača”, pojasnila je Tomović, prepoznat je u važećem Zakonu o upravljanju otpadom iz 2016. godine i u novom nacrtu zakona koji čeka na usvajanje.

”Međutim, taj program nije se dosljedno sprovodio, pa su troškove upravljanja otpadom na lokalnom i nacionalnom nivou snosili Vlada i lokalne opštine, odnosno poreski obveznici. Nadamo se da ćemo sa usvajanjem novog zakona imati potpuno funkcionalan EPR program u kojem proizvođači zajednički učestvuju u ovim troškovima”, rekla je ona.

Iz ZWMNE u komentarima na studiju PKCG, kažu da koncept koji preporučuju - kombinacija EPR/DRS (šema povrata ambalaže, Deposit Return Scheme) i sistema odvojenog prikupljanja otpada, predstavlja koncept za koji se zalaže i ta NVO.

”Ali, nalazi studije ne pominju prakse koje su na vrhu hijerarhije otpada (izbjegavanje > ponovna upotreba > popravka > recikliranje > odlaganje na deponije), kao što je redizajn i ponovna upotreba proizvoda i ambalaže u cilju smanjenja upotrebe resursa i otpada, kao i smanjivanja toksičnosti i ekološkog otiska”, rekla je Tomović.

Mjera koja bi osigurala dosljedno praćenje hijerarhije otpada, dodala je ona, je uvođenje novčane naknade za odlaganje otpada na deponije.

”Odakle bi novac mogao biti preusmjeren za finansiranje praksi sa vrha hijerarhije. Svi smo saglasni: postojeći sistem ‘mokre’ i ‘suve’ frakcije za prikupljanje otpada ne funkcioniše - sortiranje na izvoru (odnosno tamo gdje se otpad generiše) se pokazao kao najoptimalniji način da se obezbijedi bolji kvalitet i količina sortiranog otpada, posebno za manje zrele sisteme upravljanja otpadom kao što je Crna Gora”, rekla je ona, dodajući i da ZWMNE u Gusinju, kao pilot, realizuje program Zero Waste City (gradovi bez otpada), koji preporučuje uspostavljanje sistema upravljanja otpadom sa pet tokova.

Iz ZWMNE smatraju i da bi organizacija za proširenu odgovornost proizvođača trebalo da bude samostalno tijelo, a ne tijelo vezano za postojećeg proizvođača.

”Iskustvo drugih zemalja, pokazuje da PRO najbolje funkcionišu kao neprofitne kompanije osnovane zajednički od strane proizvođača, što smanjuje troškove održavanja kompanije i pomaže u sprečavanju korupcije. Održivo finansiranje EPR programa i PRO-a je ključan preduslov za uspješno poslovanje PRO i funkcionisanje EPR programa. Jedna od preporuka koju je ZWMNE uputio Ministarstvu u vezi sa novim nacrtom zakona bila je da proizvođači snose 100 odsto troškova u EPR programu. To je takođe navedeno kao uslov u Okvirnoj EU direktivi o otpadu ažurirane 2018. Direktiva naglašava da su proizvođači određene vrste otpada kolektivno odgovorni za upravljanje tim tokom otpada”, kazala je Tomović, i dodala da, “ukoliko se EPR program sprovede transparentno, uz dijalog svih relevantnih aktera i sa finansijski održivim planom za funkcionisanje programa i PRO-a, prostor za zloupotrebu će biti limitiran”.

Staklo, papir, ambalaža...
Iz Privredne komore, tokom prezentovanja studije, kazali su da bi za Crnu Goru najprikladniji model bio sistem EPR sa sakupljanjem tri frakcije otpada, i to lake ambalaže, papira i stakla, za koje se koriste zasebni zvonasti kontejneri.

”U slučaju pojave početnih problema sa postavljanjem različitih kontejnera u gradovima, predlaže se, kao alternativna opcija, sakupljanje dvije frakcije - jedan zvonasti kontejner za papir i laku ambalažu, a drugi za staklo”, pojasnili su iz Komore i dodali i da bi u budućnosti, ukoliko se donese odluka o uvođenju sistema depozita za ambalažu za pića koji bi bio komplementaran sa EPR-om, poželjni scenario podrazumijevao da organizacija za sprovođenje koncepta EPR (PRO) sakuplja dvije frakcije ambalaže - jedan kontejner za laku ambalažu i papir, a drugi za staklo.

Uz “zagađivače”, uključiti i civilno društvo
Iz ZWMNE pozitivnim su ocijenili to što su studiju Privredne komore finansirali proizvođači, odnosno “zagađivači” - Koka Kola Crna Gora, Knjaz Miloš Montenegro i Industrije piva i sokova “Trebjesa.

”To pokazuje da je privatni sektor svjestan uloge koju ima u trenutnoj krizi zagađenja u Crnoj Gori, kao i da su oni ključni akteri u rješavanju pitanja dobrog upravljanja otpadom. Ovaj dijalog bi trebalo proširiti i na civilno društvo, kako bi se osiguralo da se prilikom izrade mogućih rješenja poštuju najbolji interesi građana i principi zaštite životne sredine i cirkularne ekonomije”, rekla je Tomović za Vijesti.