Tokom 2023. godine, sprovedeno je više revolucionarnih istraživanja u oblasti medicine. Kako se bliži kraj godine, prisjećamo se nekih od najznačajnijih napredaka.

Druga vakcina protiv malarije

Već više od vijeka naučnici pokušavaju da naprave vakcinu protiv malarije, i svijet je konačno dobio dostupno cjepivo protiv ove zarazne bolesti.

Tek drugu vakcinu protiv malarije razvili su naučnici na Univerzitetu u Oksfordu.

Nova vakcina napravljena je dvije godine pošto je britanska multinacionalna farmaceutska kompanija Glakso Smit Klajn (GSK) razvila cjepivo pod nazivom RTS,S.

Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) kaže da je efikasnost dvije vakcine „veoma slična" i da nema dokaza da je jedna bolja od druge.

Međutim, ključna razlika je da vakcina Univerziteta u Oksfordu, koja se zove R21, može da se proizvodi u velikim količinama.

Najveći proizvođač vakcina na svijetu, Indijski institut za serume, već je spreman da napravi više od 100 miliona doza godišnje, a planira i povećanje količine do 200 miliona doza.

Prvu vakcinu protiv malarije RTS,S posržala je SZO u oktobru 2021

Do sada je napravljeno samo 18 miliona doza vakcine RTS,S.

SZO smatra da će nova vakcina R21 biti „ključno dodatno sredstvo".

Doza košta od dva do četiri američka dolara, a potrebno je četiri doze po čovjeku.

To je otprilike polovina cijene cjepiva RTS,S.

Dvije vakcine su razvijene sličnom tehnologijom i napadaju isti stadijum životnog ciklusa parazita malarije.

Međutim, noviju vakcinu je lakše proizvesti, jer je potrebna manja doza, a sadrži i jednostavniji adjuvans (supstanca koja se stavlja u cjepivo da poveća imuni odgovor).

Od svih bolesti koje prenose komarci malarija je najsmrtonosnija.

Od ukupnog broja zaraze ovom bolešću, 95 odsto je u Africi.

U 2021. godini, zabilježeno je 247 miliona slučajeva oboljenja od malarije.

Umrlo je 619.000 ljudi, većinom djece mlađe od pet godina.

Prva transplantacija oka

Aron Džejms, radnik na održavanju visokonaponske mreže u Sjedinjenim Državama (SAD), izgubio je veći dio lica kada je 2021. godine slučajno dodirnuo žicu pod naponom od 7.200 volti.

U maju 2023. godine, uz ugradnju lijevog oka, izvršena mu je rijetka transplantacija dijela lica.

U zahvatu je učestvovalo više od 140 medicinskih radnika.

Hirurzi klinike Lengon Univerziteta Njujorka, koji su obavili složenu operaciju, izdali su saopštenje o stanju pacijenta u novembru.

Rekli su da se četrdesetšestogodišnji Džejms dobro oporavlja od obje transplantacije i da donirano oko izgleda izuzetno zdravo.

Na desno oko vidi.

Ljekari kažu da ova operacija naučnicima pruža uvid u to kako se ljudsko oko oporavlja, o čemu se do sada nije mnogo znalo.

Operacija je omogućila direktan dotok krvi u mrežnjaču, dio oka koji šalje signale mozgu, rekli su ljekari.

Iako nije izvjesno da će Džejms moći da vidi na oko koje mu je ugrađeno, ljekari ne odbacuju takvu mogućnost.

Djelove lica i oko donirao je muškarac u njegovim tridesetim.

Tokom zahvata, ljekari su matične ćelije iz koštane srži davaoca organa ubrizgali u očni nerv pacijenta kako bi pospješili oporavak oka.

Posle strujnog udara koji je doživjeo, ljekari su Džejmsu morali da izvade oko zbog bolova koje je trpio.

Imao je još mnogo operacija, među kojima je i ugradnja protetičke ruke.

Džejms je tek 19. pacijent u SAD-u kome je izvršena transplantacija lica.

Vještačka inteligencija ocjenjuje stanje srca

Novi alat vještačke inteligencije otkriva koliko konzumiranje alkohola, pušenje, loša ishrana, i nedostatak vježbanja utiču na prerano starenje srca.

Cilj je da se pronađu načini da se preokrene proces starenja srca, da se smanje rizici od mnogih problema povezanih sa starosnom dobi, kao što su moždani udar i srčana oboljenja.

Ovaj sistem razvio je tim pod vođstvom profesora Deklana O'Regana sa Medicinskog istraživačkog centra u Londonu.

„Kada pogledamo nečije lice, možemo da procijenimo da li osoba izgleda mlado ili staro za njegove godine.

„Isto je i sa našim organima", kaže profesor i vođa istraživačkog tima Deklan O'Regan.

Postoji mnogo načina da se ustanovi stanje srca, među kojima su skener, elektrokardiogram (EKG) i mjerenje krvnog pritiska, ali oni daju prikaz trenutnog stanja koje može da se mijenja iz dana u dan ili iz mjeseca u mjesec.

Analiza koju vrši vještačka inteligencija daje prikaz lupanja i ožiljaka na srcu koji su se akumulirali tokom života, objašnjava prof. O'Regan.

Tokom analize, srce se posle vježbanja snima magnetnom rezonancom (MRI).

Najraniji znaci preranog starenja mogu biti jedva primjetni, pa čak ni stručni kardiolozi ne mogu da ih otkriju.

Ali, to može alatka vještačke inteligencije, jer je u njoj pohranjeno 40.000 slika različitog zdravstvenog stanja srca, zajedno sa posledicama tih stanja.

Sistem koristi snimak magnetne rezonance da analizira stotine sitnih detalja i uporedi ih sa onima kod 5.000 ljudi različitog uzrasta koji su vodili zdrav način života.

„Ne znamo da li se prerano starenje srca javlja usled genetike i da li neko ima urođenu predispoziciju za starije srce, ili je to više posledica načina života", kaže prof. O'Regan.

„Genetika bi mogla da nam pomogne da usporimo ili preokrenemo starenje srca, a ova skeniranja bi takođe mogla da pomognu da procijenimo učinak novih terapija, da vidimo kako djeluju na već načinjenu štetu".

Vještačko koljeno iz 3D štampača

Naučnici su razvili implant iz 3D štampača koji će pomoći pacijentima koji pate od osteoartroze (degenerativnog oboljenja) koljena.

Personalizovana osteotomija je hirurški postupak kojom se kost sječe ili ponovo pozicionira kako bi se sačuvao postojeći zglob koljena.

Tehnika koju su razvili naučnici Univerziteta u Batu treba da omogući kraće i bezbjednije zahvate.

Za visoko tibijalnu osteotomiju (VTO), umjesto postojećih generičkih ploča, koriste se pločice iz 3D štampača za ispravljanje pozicije koljena pacijenta da ih učine stabilnijim, udobnijim i sposobnijim da podnose težinu.

Da bi se znalo koje tačno korekcije je potrebno izvršiti, radi se rendgenski snimak i CT skener potkoljenice pacijenta.

Zatim, prema uputstvu hirurga, 3D štampač izrađuje model pločice za stabilizaciju.

Ona se privremeno pričvršćuje iglama na potkoljenicu, jednu od dvije kosti noge.

Te igle se potom uklanjaju i stavljaju se dva šrafa koji prave klin u kosti za ispravljanje njene pozicije.

Zatim se preko toga postavlja pločica za stabilizaciju i tako digitalni proizvod postaje hirurška stvarnost.

Posle probnog ispitivanja na pet pacijenata, ljekari sada traže još 50 dobrovoljaca širom Engleske i Velsa da učestvuju u ispitivanju kojim bi se tradicionalna operacija zamjene koljena uporedila sa ovom tehnikom.

Živi crv pronađen u mozgu

Iz mozga žene u Australiji, ljekari su tokom operacije izvadili živog crva, dugog osam centimetara, što je prvi takav slučaj u svijetu.

„Nešto nalik kanapu" izvučeno je iz oštećenog tkiva čeonog režnja mozga pacijentkinje tokom operacije u Kanberi prošle godine, ali je vijest saopštena tek ove godine.

„To sigurno nismo očekivali.

„Svi su bili zapanjeni", rekao je hirurg Hari Prija Bandi.

Šezdesetčetvorogodišnja žena je imala simptome poput bola u stomaku, kašlja i znojenja noću, što je preraslo u zaboravnost i depresiju.

U bolnicu je primljena krajem januara 2021. godine.

Snimak je kasnije otkrio „atipičnu leziju u desnom čeonom režnju mozga".

Alu, uzrok njenog stanja otkriven je tek biopsijom, koju je dr Bandi izvršio u junu 2022. godine.

Moguće je da je crveni parazit živeo u njenom mozgu do dva mjeseca, rekli su ljekari.

Vjeruje se da je ovo prvi slučaj napada i razvoja larve u ljudskom mozgu, rekli su naučnici za časopis Nove zarazne bolest (Emerging Infectious Diseases), koji je objavio ovu vijest.

Naučnici upozoravaju da ovaj slučaj ukazuje na povećanu opasnost od bolesti i infekcija koje se prenose sa životinja na ljude.

Izvor RTCG