To je predviđeno izmjenama odluke o privremenim mjerama za ograničavanje cijena proizvoda od posebnog značaja za život i zdravlje ljudi i listi proizvoda. Ovaj dokument je pripremilo Ministarstvo ekonomskog razvoja (MER) kojim rukovodi ministar Nik Đeljošaj. “Vijesti” imaju uvid u predlog Odluke koja bi trebalo da bude na sjednici Vlade ove sedmice.

U obrazloženju je navedeno da je u pitanju sveobuhvatna akcija jer se ne odnosi samo na po jedan artikal iz određene grupe proizvoda već na sve artikle iz date kategorije proizvoda. Na primjer, ograničenje marži za “pileće meso” odnosi se na piletinu u cijelo, batak, bijelo pileće meso, krilca.., tako da obuhvata u svakom većem maloprodajnom lancu i više stotina kategorija proizvoda.

Liste proizvoda za koje se ograničavaju marže su podijeljene u tri grupe. Za prvu grupu proizvoda, marže su ograničene odlukom Vlade iz juna 2022. godine, i sada se predlaže njihovo produženja tako da će marže u veleprodaji i dalje biti ograničene na pet odsto a u maloprodaji na sedam odsto za pšenična brašna tip 400 i 500, šećer kristal, jestivo suncokretovo ulje i kuhinjsku so. Marža je ograničena samo na so u pakovanju od jednog kilograma, dok za ostale proizvode u grupi ograničenje marže važi za sva težinska pakovanja.

U drugoj grupi, gdje se ograničavanje marži u trgovini na veliko i malo sada predlaže na po 10%, nalazi se 31 kategorija prehrambenih proizvoda, kao što su domaći sir, flaširana (negazirana i gazirana) voda, jogurt, kokošija jaja 10kom, krompir, mlijeko, pileće meso, svinjsko meso sa i bez kostiju, pirinač, smrznuto voće i povrće... Samo je kod jaja marža ograničena na 10 komada, a kod ostalih kategorija nema ograničenja, već je smanjenje marži obavezno bez obzira na težinu, količinu, proizvođača ili pod grupe tih kategorija.

U trećoj grupi se nalaze proizvodi za održavanje higijene, a marže se za veleprodaju ovim predlogom ograničavaju na 10% a u maloprodaji na 15 odsto. U ovoj grupi se nalaze dječiji sapun, dječije pelene, šampon i kupka za bebe, šampon i kupka za odrasle, pasta za zube, toalet papir, deterdženti tečni i praškasti i higijenski ulošci.

Marža je dio cijene svakog proizvoda kojom trgovac pokriva svoje troškove i omogućava sebi zaradu.

Zašto je ograničenje potrebno
U obrazloženju odluke je navedeno da u skladu sa Zakonom o privremenim mjerama za ograničavanje cijena proizvoda od posebnog značaja za život i zdravlje ljudi, koji je Skupština usvojila u maju 2022. godine, Vlada u junu utvrdila Odluku o privremenom ograničavanju marži u trgovinama na veliko na pet odsto, a u malim trgovinama na sedam odsto za pšenično bračno (tip 400 i 500), šećer, suncokretovo ulje i kuhinjsku so.

Cilj ove odluke bio je da ograniči rast cijena osnovnih životnih namirnica i utiče na smanjenje stope inflacije.

Podaci o godišnjoj stopi inflacije u periodu od juna 2022. godine do novembra 2023. godine, kako je navedeno u obrazloženju, ukazuju na opravdanost uvođenja i produženja mjera kako bi se “uspostavila cjenovne stabilnosti i zaštitio životni standard građana u mjeri mogućeg”. Prema podacima Monstata godišnja stopa inflacije u junu 2022. godini iznosila je 13,5 odsto, da bi nastavila rast do novembra iste godine kada je bila na maksimumu od 17,5 odsto. Zatim je stopa inflacije imala počela da se snižava da bi u novembru prošle godine iznosila 4,8 odsto.

“Iako je inflacija ključno izazvana eksternim šokovima i rezultat je djelovanja brojnih faktora, kao što su problemi nedovoljne ponude na globalnom nivou i energetska krizu, za izrazito otvorenu crnogorsku ekonomiju je veoma važno da se na adekvatan način prati aktuelna situacija i donose blagovremene mjere u cilju prilagođavanja novonastalnim okolnostima. Ministarstvo smatra da ključni faktori koji determinišu opšti porast nivoa cijena globalno, a kao što su rat u Ukrajini, prekidi lanaca snabdijevanja, posljedice COVID-19 pandemije, rastuća neizvjesnost, ali i novonastala situacija u Izraelu, djeluju i dalje i u kombinaciji sa drugim faktorima utiču na kreiranje inflatornih očekivanja i kreiraju određeni inflatorni pritisak”, navodi se u obrazloženju odluke.

Ocijenjeno je da faktori koji su djelovali u junu 2022. godine, kada je Vlada po prvi put donijela odluku, djeluju i dalje, pa je stoga potrebno nastaviti sa njenom primjenom i posvetiti posebnu pažnju kako bi se inflacija stavila pod kontrolu i zaštitila kupovna moć građana.

Podaci pokazuju da se uočava rast cijena
“Na osnovu raspoloživih podataka Uprave za inspekcijske poslove i redovnih izvještaja i analiza MER-a uočava se da postoji rast cijena proizvoda koji čine osnovne prehrambene proizvode, međutim evidentno je da kod većine proizvoda kod kojih je na snazi ograničavanje trgovačkih marži došlo do smanjenja maloprodajnih cijena. Analiza MER-a pokazuje da je u periodu od juna 2022. godine do novembra 2023. godine došlo do smanjena cijene jestivog suncokretovog ulja po litru za prosječno 48 odsto, smanjenja cijene pšeničnog brašna po kilogramu za prosječno 17 odsto, smanjenja cijene šećera po kilogramu za prosječno dva odsto, dok je došlo do povećanja cijene kuhinjske soli po kilogramu za prosječno 14 odsto, a usljed rasta nabavne cijene ovog proizvoda za više od 35 odsto”, navedeno je u obrazloženju.

Konstatuje se i da je odluka imala povoljno dejstvo na smanjenje cijena osnovnih životnih namirnica i da je u značajnoj mjeri zaštitila životni standard građana i da je posebno doprinijela zaštiti standarda ekonomski najugroženijih kategorija u čijoj strukturi potrošnje osnovni prehrambeni proizvodi zauzimaju najveće relativno učešće.

Prethodna Vlada je dva puta prošle godine organizovala akciju “Stop inflaciji” - od početka marta do kraja juna, i od početka oktobra do kraja novembra. Akcija je organizovana zajedno sa trgovcima koji su za oko stotinak proizvoda spustili cijene za deset do 40 odsto.

“Vijestima” juče iz više trgovačkih lanaca nije odgovoreno kolike su im marže na prehrambene proizvode i na sredstva za održavanje higijene i čišćenje.

Poslovanje trgovačkih lanaca nije ugroženo
U obrazloženju odluke se nalaze i podaci Monstata, o rastu prometa u maloprodaji prehrambenih proizvoda u 2023. godini u odnosu na 2022. godinu, kao i o rastu profita, kao dokaz da ograničavanje marži ne bi ugrozilo poslovanje trgovaca.

“Profit velikih trgovačkih lanaca u 2022. godini iznosio je 19,43 miliona eura, što je 47,42 odsto više u odnosu na pretkriznu 2019. godinu kada je iznosio 13,18 miliona eura. Veleprodaja je u 2022. godini u odnosu na 2021. godinu rasla oko 22 odsto, a 2021. godini u odnosu na 2020. godinu oko 23 odsto. Na ovaj način se ne bi ugrozilo poslovanje privrednih subjekata, a bio bi ostvaren značajan efekat u zaštiti životnog standarda građana”, navodi se u obraloženju odluke.