To što Beograd traži da Crna Gora usvoji rezoluciju o Jasenovcu samo je najava za akciju koju Srbija namjerava da preduzme. Tako se već najavljuje da će Rusija uskoro pokrenuti zahtjev da se proglase genocidom ubijanje ruskog i sovjetskog naroda u Drugom svjetskom ratu, dok će Srbija tražiti rezoluciju o genocidu Njemaca i ustaša nad Srbima. Sve je to dio propagande kako bi se preskočila ili marginalizovala odgovornost za devedesete – kaže u intervjuu Pobjedi predsjednica Helsinškog odbora u Srbiji Sonja Biserko.

Beograd, kaže ona, sistematski lansira laži da se Rezolucijom kojom se ustanovljava Međunarodni dan sjećanja na genocid u Srebrenici počinjen 1995. godine, koja je juče usvojena na zasijedanju Generalne skupštine UN, srpski narod kvalifikuje kao genocidni i da se sprema ukidanje RS.

– To je u suštini kolektivizacija krivice kako bi se iza toga krili pojedinci, koji su učestvovali u izvršenju genocidne politike u BiH. Srebrenica je bila samo kulminacija te politike. Kako bi spriječila pokretanje odgovornosti za devedesete, aktuelna vlast je uložila dodatni napor da homogenizuje naciju, koja je ionako njoj izložena posljednje četiri decenije, a koja afirmiše stav da su upravo Srbi najveće žrtve nad kojima je izvršeno nekoliko genocida tokom dvadesetog vijeka, te stoga Srbi ne mogu biti izvršioci genocida – smatra Biserko.

POBJEDA: Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić mjesecima je vodio kampanju protiv usvajanja Rezolucije, uvlačeći u tu priču region, naročito Crnu Goru koja je glasala za Rezoluciju. Osim političke nestabilnosti, što je još cilj takvog ponašanja predsjednika Srbije?

BISERKO: Crna Gora se jasno pozicionirala u odnosu na ratove u BiH i Hrvatskoj u kojima je djelimično učestvovala, pa i prema genocidu u Srebrenici. U Skupštini je usvojena i Rezolucija o Srebrenici i napravljeno je više gestova prema žrtvama. Crna Gora je iskoračila i uspostavila prijateljske odnose sa tim susjedima. Dolaskom nove vlasti, koja je pod kontrolom Beograda, pokušavaju da Crnu Goru vrate u zagrljaj Srbije i time je neodvojivo vežu za nju i ,,srpski svet“. Cilj je da se spriječi napredovanje Crne Gore ka EU članstvu, koje se, po izjavama evropskih predstavnika, ponovo aktuelizovalo. Ako je to istina, onda se EU polako okreće ka susjedima Srbije i njihovoj konsolidaciji tako što će ubrzati njihovo prilagođavanje EU standardima i kriterijumima.

POBJEDA: Srbija nije usvojila rezoluciju o Jasenovcu 2021. godine i priču je sada prebacila na Crnu Goru… Vučić stalno nameće neku odgovornost Crnoj Gori, što prihvata dio vlasti u našoj državi. Što oni tačno duguju Vučiću?

BISERKO: Jasenovac je bio i ostao glavni argument protiv Hrvatske i za njenu demonizaciju posljednje četiri decenije. To je ujedno bio i okidač za, u suštini osvetnički, rat protiv Hrvatske 1991. godine. Pozivanje Crne Gore da u parlamentu usvoji rezoluciju o Jasenovcu takođe je pokušaj da se Crna Gora drži na ,,uzdi“. Aktuelna vlast u Podgorici u velikoj mjeri je pod pritiskom Beograda i posebno Srpske pravoslavne crkve, koja je sada glavni eksponent Beograda u regionu. Treba, međutim, imati u vidu i pritisak Kvinte koja ima za cilj da Crnu Goru održi na evropskom putu.

To što Beograd traži da Crna Gora usvoji rezoluciju o Jasenovcu samo je najava za akciju koju Srbija namjerava da preduzme. Tako se već najavljuje da će Rusija uskoro pokrenuti zahtjev da se proglase genocidom ubijanje ruskog i sovjetskog naroda u Drugom svjetskom ratu, dok će Srbija tražiti rezoluciju o genocidu Njemaca i ustaša nad Srbima. Sve je to dio propagande kako bi se preskočila ili marginalizovala odgovornost za devedesete.

POBJEDA: Komesar EU Oliver Varhelji na samitu u Kotoru upozorio je vlasti Zapadnog Balkana da pitanja, koja se tiču istorije, lako mogu da uvedu region u sukob, kao i da se jasno vidjelo što se dogodilo u Jasenovcu i ko je to napravio... Mogu li upozorenja iz EU da amortizuju uzavrelu atmosferu u regionu, koja prijeti da proključa?

BISERKO: Balkanski samit u Kotoru je treći po redu u posljednjih nekoliko mjeseci (Tirana, Brisel), što je direktna posljedica upada srpske paravojske u Banjsku i, shodno tome, lekcije koje je EU izvukla iz tog događaja. Od tada se po prvi put ozbiljno promišlja strategija proširenja EU na Zapadni Balkan i u tom smislu najavljen je i fond od šest milijardi koji treba da ekonomski stabilizuje region, pomogne neophodne reforme, pripremi za članstvo u EU i time istovremeno privuče investicije koje bi stvorile uslove za ozbiljniju regionalnu saradnju i promišljanje zajedničke budućnosti.

Međutim, nije dovoljna samo ekonomska podrška regionu već i promijenjena medijska, obrazovna i kulturna politika na koju je EU malo obraćala pažnju. Neophodno je podržati sve alternativne objektivne narative i napore određenih faktora koji idu u susret objektivizaciji onoga što se dešavalo devedesetih. Naravno da će Srbija izbjegavati takve reforme u ove tri oblasti.

U toku je razmišljanje kako osmisliti čitanke za sve uzraste koje treba da formiraju identitet koji se prije svega oslanja na srpske žrtve i genocide tokom dvadesetog vijeka. Indikativno je i to da je upravo predsjednik Vučić inicirao skup u Ruskom domu na temu ,,Revizija istorijskih činjenica i otpor slobodarskih naroda“. Tim povodom je izjavio: ,,Neće nam oduzeti čast, Srbiju i Srpsku“.

Nažalost, zvanična kulturna politika ima značajnu ulogu u podupiranju ,,srpskog stanovišta“, kao i nacionalni istoričari, koji su kroz ,,politiku istorije“ vratili diskurs u opskurne periode prošlosti, manipulišući ključnim događajima kako bi se branili ,,opravdani“ zahtjevi Beograda za realizaciju ,,srpskog sveta“. Kultura je, kao i tokom osamdesetih, glavno polje mobilizacije društva za određene ciljeve.

Zato je važno da EU obaveže Srbiju da kroz obrazovnu, kulturnu i medijsku politiku promoviše narativ koji će objektivno tretirati odgovornost Srbije za devedesete.

POBJEDA: Pitanja koja nameće srpska vlast odnose se na događaje iz istorije za koje su počinioci već osuđeni, a Srbija priznala sudove koji su ih osudili... Zašto je otpor u Srbiji slabiji od propagande koju nameće takav narativ?

BISERKO: Onaj dio društva, koji se bavi devedesetim, dolaskom SNS na vlasti marginalizovan je i nema pristup mejnstrim medijima niti ima ikakav uticaj na formiranje narativa koji dominira. Nije bilo realno očekivati da će aktuelna vlast, koja je bila dio Miloševićevog projekta (SPS, SRS i naravno SNS), imati konstruktivan pristup tom problemu.

Naprotiv, u posljednjih deset godina, kako je istakao u svom članku Aleksandar Sekulović, pobijedio je ,,šešeljizam“, koji je ušao u vrtiće, škole, univerzitet, kulturu, medije… Vučićeva propaganda kapilarno djeluje na sve slojeve društva pa tako u autobusu šofer komentariše rezoluciju o genocidu - ,,pa dosta je više tih genocida nad nama Srbima“.

Osim toga, treba imati u vidu da je u međuvremenu došlo i do smjene generacija. Može se zaključiti da mladi ljudi nijesu zainteresovani za ratove jer su neprekidno izloženi pričama o ratnim zločinima na najgori mogući način. Generacije koje dolaze će vjerovatno sa drugačijom emocijom percipirati devedesete, kao i period koji sada živimo, ali za to treba još vremena i veća podrška EU. Postoje brojna svjedočanstva, presude i dokumenta ne samo u Haškom sudu, nego i lokalnim organizacijama, pojedincima, medijima.

Ohrabrenje za region

– Značajan broj mladih istoričara bavi se Jugoslavijom i njenim raspadom na veoma objektivan način i to u cijelom regionu. Samo je na našem projektu ,,YU historija“ učestvovalo više od 50 istraživača iz regiona. Sve su to važne pretpostavke za proces koji je pred nama. Obnavlja se i kulturni prostor koji je za mlađe generacije i te kako važan - filmske i pozorišne produkcije dodiruju sve relevantne teme koje mogu podstaći dijalog mladih, napisane su brojne knjige i u stalnom je rastu komunikacija mladih u regionu…

Aktuelna konstelacija u Evropi, ali i u samoj Srbiji, jedinstvena je prilika da ,,Srbija najzad izbjegne da njeni odnosi sa Rusijom odrede njenu stratešku budućnost“. To istovremeno podrazumijeva da ,,biti poražen izgleda kao nepresušni izvor intelektualnog napretka“. ,,To je kratak korak od razumijevanja poraza, kao čina katarze, poniznosti i žrtvovanja – svojevrsnog izlječenja – do polaganja prava na novu ulogu nacije u međunarodnoj zajednici (Reinhart Koselleck, njemački istoričar)“ – kaže Biserko.