Invazija Rusije na Ukrajinu iskorišćena je u Crnoj Gori da bi se produbila već postojeća društvena polarizacija, i ta tema bezrazložno se povezuje s identitetskim pitanjima u državi.

To je “Vijestima” rekao diplomata i profesor međunarodnih odnosa na Univerzitetu u Bostonu Vesko Garčević, komentarišući kako je rat u Ukrajini uticao na društveno-političke prilike u Crnoj Gori, odnosno na podjele u crnogorskom društvu.

Garčević je ocijenio da je istina prva koja je stradala u ovom ratu, iako se, kaže, barem u ovom slučaju lako može prepoznati ko je agresor, a ko žrtva agresije.

Rezultati istraživanja javnog mnjenja koje je u martu predstavio Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM), pokazuju da 32,6 odsto građana oružani sukob Rusije i Ukrajine vidi kao agresiju Rusije na Ukrajinu, a 29 odsto kao odbranu Rusije od širenja NATO-a.

“Vijesti” su nedavno na svom portalu objavile upitnik čiji je cilj bio da se ispita mišljenje javnosti o uticaju rata u Ukrajini na podijeljenost društva, na razlike u društvenim odnosima, te kako su stavovi političkih lidera i izvještavanje medija o ratu uticali na polarizaciju.

Iako nije riječ o reprezentativnom uzorku, kroz najveći broj odgovora provlači se ista poruka - da je društvo podijeljeno u dva tabora, tj. da oni koji se izjašnjavaju kao Crnogorci podržavaju Ukrajince, a oni koji se određuju kao Srbi - Ruse.

AGRESIJA I IDENTITETSKA POLITIKA

Od 299 popunjenih upitnika, na pitanje da li vjerujete da je sukob Rusije i Ukrajine primjetno uticao na društvene podjele u Crnoj Gori, 177 osoba odgovorilo je “da”, a 122 “ne”.

Garčević ističe da se ruska invazija prebacuje u kontekst identitetske politike u Crnoj Gori, i da Srpska pravoslavna crkva (SPC) poistovjećuje državu s Ukrajinom, predviđajući joj sličnu sudbinu.

“Imajući u vidu osjećaj istorijske, kulturološke i religijske bliskosti koji kod mnogih građana briše objektivno sagledavanje situacije, ovakvi argumenti se objeručke prihvataju, o čemu govore i istraživanja javnog mnjenja o stavovima crnogorskih građana prema ratu u Ukrajini”, ukazuje on.

Sagovornik navodi da su na drugoj strani građani koji smatraju da je izbor Crne Gore da podrži Ukrajinu moralno ispravan, u skladu sa strateškim opredjeljenjem zemlje i vrijednostima koje baštini Evropska unija (EU).

“Oni ovakve stavove doživljavaju kao namjeru da se obriše njihov identitet i prozapadna orijentacije države, sto je bio slučaj i sa Ukrajinom. To izaziva njihovo snažno protivljenje”, tvrdi Garčević.

Istraživanje CEDEM-a pokazalo je da 25,7 odsto građana smatra da su svi krivi za izbijanje rata u Ukrajini, 19,24 odsto da su krivci Rusija i njen predsjednik Vladimir Putin, dok 19,6 odsto nema stav.

Na pitanje iz upitnika “Vijesti” kako je ruska agresija na Ukrajinu uticala na javno mnjenje i društvene odnose, odgovori su veoma različiti.

Dio onih koji su odgovorili na upitnik tvrdi da je rat jasno podijelio ljude u Crnoj Gori i da je većina njih zauzela “dijametralno suprotne stavove”. Drugi pak misle da podjela nije previše promijenila postojeći stepen polarizacije.

“Polarizovala je društvo, građani su zauzeli čvrste, ali dijametralno suprotne pozicije”; “Bespogovorno izvršavanje naloga Zapada od strane vlasti”; “Porastao je broj pristalica Putina, društvo se radikalizovalo, ili barem pokazalo da je radikalno bilo prije”; “Pojačan uticaj Rusije kroz njihove proksije u Crnoj Gori, na prvom mjestu preko SPC i političkih partija okrenutih Rusiji, medija poput RTCG-a, ‘In4S-a’, ‘Borbe’, ‘Prve TV’, ‘Adria TV’...”; “Nije uopšte uticala”; “Nije uticala na podjele koje već postoje”; “Nije uticala, a i ako je, vrlo malo”; “Nije uticala, imamo mi naših problema”. To su bili neki od odgovora koje su “Vijesti” dobile.

Bilo je i onih koji su naglasili ekonomske posljedice rata na Crnu Goru, a postoji i dio koji negirao da je Rusija izvršila agresiju na Ukrajinu, nazivajući to “specijalnom vojnom operacijom”, što je i zvaničan stav Moskve prema sukobu u Ukrajini od njegovog početka u februaru 2022.

“Nije ruska agresija već ruska specijalna operacija. Možda su po vama nacisti u ono vrijeme bili saveznici, a Rusi agresori”; “Izgubili smo tržista gdje smo najvise izvozili, npr. “Plantaže”, prehrambene proizvode” - bili su neki od odgovora u upitniku.

POLITIČARI I MEDIJI DIO PROBLEMA

Garčević ocjenjuje da je nesumnjivo da su izjave političkih lidera i medijsko izvještavanje o sukobu uticali na podijeljenost crnogorskog društva.

“Pristupačnost prodržavnih ruskih medija na srpskom jeziku, kao i medija iz Srbije u crnogorskom medijskom prostoru koji sa SPC i određenim crnogorskim i srbijanskim političarima promovišu ruske argumente i vrednosne ocjene, zamagljuju sliku o tome ko je odgovoran za rat u Ukrajini”, kaže on.

Sagovornik objašnjava da se takvom argumentacijom pokušava izvršiti “rusifikacija” Crne Gore, te da se stvara lažna dilema o tome ko je odgovaran za rat u Ukrajini. Dodaje da se popularizuje ideja da je Crna Gora na “pogrešnoj strani”, jer je stala uz Ukrajinu.

“U istu ravan stavljaju se promoteri ovakvih stavova i oni koji se njima protive. Promoviše se pristup po kom se u moralnom smislu izjednačava podrška agresoru i podrška žrtvi”, ocjenjuje Garčević.

Njegovo mišljenje većinski dijele i oni koji su popunili upitnik “Vijesti”. Preovladava stav da su crnogorski političari svoje mišljenje formirali prema porukama inostranih zvaničnika koji su zastupali jednu ili drugu stranu, a da su mediji izvještavali u zavisnosti od strane kojoj je naklonjena ta medijska kuća.

“Na isti način su i političari slali poruke (prosrpski za Rusiju, a crnogorski za Ukrajinu). Medij kojima je osnivač ill vlasnik u Srbiji izvještavali su iz ruskog konteksta, dok su se ovi drugi trudili da izvještavaju objektivno. Čak je i Javni servis RTCG izvještavao iz ruskog konteksta jer su pojedini urednici i novinari proruskog opredjeljenja, pa su u izvještajima veličali snagu Rusije”; “Isključivo na način na koji je njima koristan”; “Jedni ulizujući se Zapadu, drugi ulizujući se biračkom tijelu koje podržava ove druge”; “Prema tome kako na to gledaju njihovi politički tutori iz inostranstva” - neki su od odgovora.

Istraživanje javnog mnjenja Centra za demokratsku tranziciju (CDT) i “Damara” iz decembra prošle godine pokazuje da 43 odsto građana vjeruje u narativ da Rusija u Ukrajini vodi borbu protiv nacizma.

Prema njihovom istraživanju predstavljenom u martu 2023, u isti narativ vjerovalo je 20 odsto ispitanih.

Ruski predsjednik Putin u više navrata je isticao da je glavni razlog za invaziju “denacifikacija Ukrajine”.

KAKO SMANJITI PODJELE

Upitan kako se mogu ublažiti efekti polarizacije društva u Crnoj Gori, kojoj je, prema njegovoj ocjeni, doprinijela i agresija Rusije na Ukrajinu, Garčević ocjenjuje da je odgovor na to pitanje kompleksan.

“Vrlo je lako reći da je potrebno izgraditi kulturu objektivnog sagledavanja činjenica i kulturu dijaloga. Mnogi crnogorski građani ne mogu da pronađu odgovor za kontradiktorne stavove koje zastupaju: na jednoj strani, ogromna većina želi da Crna Gora bude dio EU, da bi se onda jedan broj tih istih podržavalaca EU negativno određivao prema politici EU u odnosu na Rusiju, ali ne samo na Rusiju”, kaže on.

Diplomata i profesor ističe da ovaj dualitet “nije od juče” i da je potrebna mnogo sadržajnija i ozbiljnija politika koja bi, kaže, demistifikovala mitove i pojasnila šta za Crnu Goru znači uključenje u evroatlantske integracije.

Oni koji su popunili upitnik “Vijesti” nude neke predloge nalik Garčevićevim, ali i neke druge.

“Borba protiv dezinformacija, sankcije protiv portala koji šire dezinformacije”; “Da se okrenemo sami sebi i rješavamo svoje probleme, kojih imamo i previše”; “Da se povuku mjere sankcija protiv Rusije, a da se prestane podržavati jedna ili druga i ne miješati se u tok sukoba”; “Političari bi trebalo da zagovaraju pregovore ukrajinske i ruske strane koji su započeti, bez uplitanja trećih strana”; “Da sve partije jasno osude rusku agresiju, da utiču na svoje biračko tijelo”; “Da vlada prestane da bude marioneta i igračka Amerike, da vodi svoju politiku, kao suverena država koja će služiti samo građanima”...

Svađe u autobusu, “brisanje” prijatelja...

Tradicionalne veze koje Crna Gora gaji sa Rusijom, ali i zvanični spoljnopolitički kurs države koji jasno osuđuje agresiju na Ukrajinu, stvaraju razlike u mišljenju građana, koja mogu dovesti do tenzija. To proizilazi iz odgovora na upitnik “Vijesti”.

Na pitanje da opišu lična iskustva ili situacije u kojima je rasprava o sukobu u Ukrajini dovela do neslaganja, oni koji su popunili upitnik naveli su različite slučajeve - od svađa u autobusu do “brisanja” prijatelja na društvenim mrežama.

“Prisustvovala sam svađi u autobusu gdje je vozač htio da izbaci ženu kad je čuo da je Ukrajinka, jer nije imala kartu, onda su se pobunili neki putnici i platili kartu. Nastala je svađa i kad je vozač rekao da bi je pustio da je Ruskinja”; “Moj prvi komšija, nažalost obrazovan čovjek, kaže da Rusi nisu oslobodili Evropu od rasizma, iako im to Evropa nikad neće zaboraviti”; “Pa nemam lična iskustva konkretno sa tim vezana, jer ne raspravljam politiku na ulici. Ali, eto, jeste me navelo da pojedine ljude izbrišem sa svojih profila na društvenim mrežama...”; “Posvađao sam se sa drugom jer podržava Putina” - glase neki od odgovora.

Garčević: Rat homogenizovao oba tabora

Vesko Garčević ocjenjuje da rat u Ukrajini nije značajno negativno uticao na percepciju društva o NATO-u, ali da su razlike između onih koji su za i protiv tog vojnog saveza dodatno produbljene.

“Percepcija je ostala slična, ali su razlike između onih koji su protiv NATO-a i onih koji podržavaju evroatlantski put Crne Gore produbljene. Kritički tonovi o NATO-u potiču od onih koji NATO nijesu doživljavali pozitivno ni prije invazije”, objašnjava on.

Poručuje da je “bacanje krivice na NATO” smišljeno da opravda invaziju na Ukrajinu.

“Jačina podrške NATO-u se povećala kod onih koji su i ranije zastupali potrebu da se Crna Gora uključi u evroatlantske integracije. Teško se može reći da je jedna ili druga strana značajno uvećala svoju bazu podrške. Umjesto toga, došlo je do homogenizovanje grupa zato što se ovo pitanje dovodi u vezu sa ostalim identitetskim pitanjima koja dominiraju u javnom prostoru Crne Gore”, konstatuje Garčević.

U redovnom godišnjem izvještaju NATO-a za 2023. godinu, objavljenom na sajtu Alijanse, navodi se da bi za izlazak iz tog saveza glasalo 44 odsto građana Crne Gore, što je najveći procenat među svim zemljama članicama.