Crnogorci su se na taj panonski prostor, pojedinačno ili u grupama, počeli naseljavati još od 18. vijeka, u vrijeme kada je on pripadao Austriji i, kasnije, dvojnoj Austrougarskoj carevini. Međutim, masovno i organizovano iseljavanje Crnogoraca, kolonizacija u Vojvodinu započela je poslije Prvog svjetskog rata, u doba Kraljevine SHS, kasnije Kraljevine Jugoslavije. Drugi svjetski rat je tom talasu crnogorskih kolonista donio brojna stradanja, pa i egzodus.
Državni razlozi
U crnogorskoj iseljeničkoj hronici nakon Drugog svjetskog rata naročito je značajno, i dominantno, iseljavanje odnosno kolonizacija Crnogoraca u Vojvodinu, u periodu 1945-1948, koju je država sprovodila planski i organizovano. Naime, pored stalnih uzroka koji su Crnogorce primoravali na iseljavanja (siromaštvo, oskudica, nedostatak prostora za življenje, veliki natalitet itd), ovdje su postojali i neki državni razlozi pošto se veliki broj njemačkog stanovništva tzv. folksdojčera i drugih kolaboracionista, plašeći se odmazde za saradnju sa okupatorom i za pogromaški odnos prema slovenskom stanovništvu, povukao sa njemačkom vojskom, masovno napustivši svoje kuće i imanja u Sremu, Banatu i Bačkoj.
Nova Jugoslavija, kao jedna od saveznica u antifašističkoj pobjedničkoj koaliciji, morala je tu prazninu da popuni stanovništvom kojemu je neophodan ne samo prostor za život nego i onim koje je toj državi odano i koje je svojim učešćem u Narodnooslobodilačkoj borbi zaslužilo da bude nagrađeno boljim uslovima za život. Tako je, pored stanovništva iz drugih krajeva zemlje, na prostor Vojvodine, u više mjesta, kolonizovan veliki broj crnogorskih porodica (oko 7.000) ili oko 40.000 građana.
Zamašno istraživanje
Autori rukopisa knjige „Kolonizacija Crnogoraca u Kulu 1945-1948.“ Damjan Miljanić i Slobodan Medojević su se, inače, i ranije bavili temama i problematikom crnogorskog iseljeništva, naročito kolonista u Vojvodini, svjesni značaja naučne obrade tog jedinstvenog događaja u istoriji crnogorskih iseljavanja, tako da su napravili ne mali poduhvat opredjeljujući se da obrade kolonizaciju jednog mjesta, koje je u ono vrijeme bilo sresko i centralno za naseljavanje stanovništva iz Crne Gore. Autori su, prije nego što su pristupili koncipiranju i pisanju knjige, obavili zamašan naučnoistraživački posao, prikupili relevantnu arhivsku građu i druge izvore, iščitali neophodnu literaturu. Na toj solidnoj i pouzdanoj osnovi sačinili su strukturu monografije.
Autori su znalački i mudro, na čemu bi im pozavidjeli i mnogo iskusniji istraživači, razvijali u knjizi osnovne teze – od pripreme za kolonizaciju, sa svim njenim aspektima i sadržajima, do same kolonizacije, uz sve ono što je pratilo, do oragnizacije života u novoj sredini, što je donosilo porodične i lične drame. Međutim, bilo je i povrataka jednog dijela kolonista u svoj zavičaj. O tome svjedoče izjave aktera i savremenika kolonizacije. U Kulu su uglavnom doselili stanovnici iz tri crnogorska sreza: šavničkog, nikšićkog i barskog.
Imenički registri
Posebnu vrijednost ovoj monografiji, u rukopisu, daju popisi kolonista, tzv. imenički registri, koji sadrže dvanaest bitnih administrativnih elemenata koji su bili propisani za nosioca kolonizacije. Važno je istaći da su Damjan Miljanić i Slobodan Medojević sačinili precizan imenski registar i naveli broj nosilaca kolonizacije i njihovih porodica naseljenih iz Crne Gore u Kuli, ali i precizan broj onih koji su odustali od kolonizacije i vratili se u zavičaj. Svi podaci, navodi i sve relevantne činjenice se temelje na izvornoj arhivskoj građi, uglavnom iz Arhiva Vojvodine ili na drugim pouzdanim izvorima i relevantnoj literaturi.
Ono što ovoj monografiji o kolonizaciji Crnogoraca u Kulu daje posebnu naučnu valjanost i vrijednost jeste statistika, posebno statistička analiza imeničkih registra koja tu kolonizaciju osvjetljava sa više aspekata i posmatra sa više traženih parametara, što adekvatno prate odgovarajuće tabele i grafikoni. Kvalitetu i upotrebljivosti monografije, kako za laike tako i za stručnjake, puno doprinose dokumenta koja su data u prilozima.
Dragocjene izjave
Na kraju autori su dali rezime na engleskom jeziku i naveli izvore i koriščćenu literaturu.
Sve što su mogli, a što doprinosi naučnoj utemeljenosti i vrijednosti monografije, autori su inkorporirali i integrisali u njeno tkivo. Ona je u vrlo koherentnoj strukturi obuhvatila, na više činjeničnih ravni i u više saznajnih dimenzija, naučnu elaboraciju procesa agrarne reforme i kolonizacije, s posebnim naglaskom na njeno sprovođenje u Kuli, sa ugrađenim zakonskim rješenjima i njihovim sprovođenjem u praksi, što nije išlo baš jednostavno, uz brojne probleme, razočaranja, pa i drame porodica i pojedinaca.
U stvari, to je bio susret dva svijeta, dva mentaliteta, različitih kultura, običaja i navika, ali i antejske vezanosti za život da se opstane i pretraje. Uz ne malo brđanskog inata.
Pored prvorazrednog fotodokumentarnog materijala, fotografija koje imaju izuzetnu vrijednost i doprinose naučnoj uvjerljivosti monografije, ali i ljepoti buduće knjige, vrlo su dragocjene izjave aktera kolonizacije koje su ugrađene u osnovni tekst.
Sve to stvara objektivnu, izoštrenu i kritički intoniranu sliku kolonizacije Crnogoraca ne samo u Kulu, nego i širom Vojvodine, u trinaest mjesta gdje su masovno, organizovano i planski naseljavani.
Sve veće interesovanje istraživača za kolonizaciju
U okviru izučavanja crnogorske dijaspore nakon Drugog svjetskog rata kolonizacija Crnogoraca u Vojvodinu zahtijeva i zaslužuje posebnu, multidisciplinarnu i institucionalnu obradu. Istina, u tom pogledu imalo je nekih usamljenih pokušaja, bilo u kontekstu naučne obrade poslijeratne kolonizacije Vojvodine u cjelini, bilo u obradi pojedinih vojvođanskih mjesta. U posljednje vrijeme, nakon raspada Jugoslavije i državne zajednice sa Srbijom, posebno otkada je Crna Gora postala samostalna, nezavisna i međunarodno priznata država, sve više se posvećuje pažnja kolonizaciji crnogorske dijaspore, koja je, i nakon tri generacije, uspjela u velikoj mjeri da sačuva svoj nacionalni i kulturni identitet.
(Izvor:Pobjeda)
