Petar Đukanović, programski direktor CGO-a, u osvrtu na nalaze istraživanja konstatuje ukupan pad povjerenja građana i građanki u sve institucije u odnosu na ranija CGO istraživanja. 

“Najveću prosječnu ocjenu (2.54), na skali od 1 do 5, imaju vjerske zajednice, slijedi obrazovni sistem, pa policija i zdravstvo, zatim predsjednik Crne Gore, pa NVO. Najmanje se vjeruje političkim partijama, tužilaštvu, medijima, sudstvu i sindikatima”, kazao je Đukanović.

Najveću odgovornost za dobrobit društva nosi Vlada (2.71 na skali od 1 do 3), a slijede Predsjednik države (2.68) i Skupština Crne Gore (2.67), što ukazuje da se, nezavisno od nivoa povjerenja, dobro percipiraju nadležnosti, ali i mogućnosti, institucija. 

Za dobrobit društva smatraju se najmanje odgovornima banke, NVO, biznis sektor i sindikati. 

Na drugoj strani, za promovisanje demokratije ključni su mnogi i različiti akteri, ali primarno Vlada, zatim obrazovni sistem, mediji, i predsjednik države, pa vjerske zajednice i nevladine organizacije.

Kao najvažniji problemi, ističu se oni iz socio-ekonomske sfere – nezapošljenost (27%), borba protiv korupcije i organizovanog kriminala (17.1%) i unaprjeđenje životnog standarda (13.5%), i zdravstvo (10.7%).

Snežana Kaluđerović, viša pravna savjetnica u CGO-u, navodi da nalazi ukazuju da građani i građanke u većinski nijesu opšte ili uglavnom informisani o radu civilnog sektora (57.4%), dok je trećina njih (30.3%) uglavnom ili veoma informisana, a sa rastom stepena obrazovanje raste i informisanost o civilnom sektoru. TV, medijski portal i društvene mreže su najvažniji izvori informacija o NVO.

"Iako civilno društvo čine brojni društveni akteri, građani i građanke tu dominantno prepoznaju NVO (44%), a u višestruko manjim procentima sindikate (7.9%), fondacije (7.6%), protesne i društvene pokrete (5.8%), medije (4.7%), strukovna udruženja (2.8%), vjerske grupacije (1.8%), itd. Skoro četvrtina građana i građanki nije znala što čini civilno društvo“, dodala je Kaluđerović.

U opštem odnosu prema NVO, značajno preteže pozitivan stav građana i građanki i ocjena da NVO dobro rade (47.6%), dok je nešto malo više od petine (22%) suprotnog mišljenja.

Preko trećine građana i građana (30.4%) se ne određuje u vezi sa ovim pitanjem.

 “Na kreiranje stava o nekoj NVO najviše utiču aktivnosti te NVO (40.5%), zatim percipirani uticaj te NVO na društvo (17.3%), ali i stavovi lidera te NVO (12.1%). Aktivnosti NVO postaju važnije sa rastom obrazovnog nivoa građana i građanki, dok se oni bez obrazovanja natprosječno opredjeljuju prema stavovima lidera NVO“, pojasnila je ona.

Zabrinjavajući je pasivan odnos građana, pa tako preko polovine njih (54.7%) navodi da u proteklih 12 mjeseci nijesu preduzeli nijednu akciju koja bi bila usmjerena na adresiranje nekog konkretnog problema u svojoj zajednici, a neki unaprijed smatraju da takva njihova akcija ne bi ništa ni promijenila.

“Građani i građanke su podijeljeni u procjeni nezavisnosti NVO od vlasti i političkih partija, a oko mnogih pozicija NVO trenutno se ne određuju. Značajni su procenti oni koji smatraju da su NVO bile kritične prema prethodnoj Vladi, ali da su sad dominantno utihnule u kritici iako su mnogi stari problemi ostali. U određenju najvažnije uloge NVO u društvu, preovlađujući je stav (38.1%) da NVO treba da budu oštri kritičari rada Vlade, lokalnih samouprava, državnih organa i institucija. Slijede stavovi da NVO treba da prate rad Vlade, lokalnih samouprava, državnih organa i institucija (28.3%), i da učestvuju u izradi zakona, strategija i drugih važnih akata i odluka (15.8%). Manje od petine nema stav oko toga,“ sumirala je Kaluđerović.

Velika većina građana i građanki (45.1%) smatra da NVO rade u njihovom i javnom interesu, dok je skoro četvrtina i stava da su NVO u službi interesa svojih lidera. Nešto malo više od osmine je onih koji su mišljenja da NVO rade u interesu političkih partija, a svaki deseti ispitanik cijeni da NVO rade u interesu Vlade.

Iako je najprepoznatljiviji rad NVO u oblasti borbe protiv korupcije, građani smatraju da NVO trebaju da budu još više angažovane u toj oblasti, ali i u socijalnoj brizi i humanitarnom radu.

"Po percepciji građana i građanki, NVO imaju priličan uticaj u društvu, odnosno kumulativno 43.8% njih prepoznaje određeni vid uticaja NVO, što je nesrazmjeno stvarnim mogućnostima NVO, ali i odraz deficita povjerenja u institucionalni okvir. Pored petina je onih koji ne znaju da odrede taj uticaj, dok 37.7% cijeni da NVO uglavnim ili uopšte nemaju uticaja. Konačno, NVO se dominatno prepoznaju kao potrebne, važne, stručne, pouzdane, dostupne, transparentne i one koje pomažu, a građani ih vide i kao moderne i uspješne organizacije. Stavovi su podijeljeniji oko brzine rada NVO”, zaključila je Snežana Kaluđerović.

Građani kao trenutno glavne donatore NVO sektora vide EU (34.7%), zatim Vladu Crne Gore (16.5%), pa međunarodne organizacije (14%) i ambasade država članica EU, UK, SAD i Kanade (11%). Na pitanje ko bi trebalo da budu glavni donatori, redoslijed je sličan, uz razliku da je značajno veći broj onih (22.6%) koji smatraju da Vlada treba da preuzme veću odgovornost u ovom dijelu, a što je potpuno suprotno planu Vlade da u sljedećoj godini smanji budžetske alokacije ka NVO za oko 60%.

Među pitanjima koje NVO otvaraju kao najvažnije za demokratizaciju i evropeizaciju građani prepoznaju vladavinu prava (25.3%), zatim ljudska prava (20.7%), nezavisnost pravosuđa (13%) i borbu protiv korupcije (11.2%), a niže rangirani su suočavanje s prošlošću (9.4%) i odgovornost političkih donosilaca odluka (6.8%).

“Kad je riječ o odnosu Vlade prema NVO, izražen je stav da je ova Vlada preuzela one NVO i lidere koji su joj odgovarali dok prema drugima ima negativan stav (24.2%). Oko petina ispitanika cijeni da ova Vlada nema stav prema NVO, a približna šestina (17.2%) da je mnogo otvorenija prema NVO nego prethodna. Međutim, preko trećine ne može jasno da se odredi prema ovom pitanju”, naveo je Petar Đukanović.

Mišljenja su podijeljena o ocjeni saradnje između Vlade i NVO, kao i procjene uslova za razvoj NVO koje mogu slobodno da kritikuju i ograničavaju vlast kada je to potrebno.

Đukanović je istakao da više od tri četvrtine građana i građanki (77.3%) podržava članstvo Crne Gore u EU, kao i da je procenat onih koji imaju pozitivan ili uglavnom pozitivan stav prema EU još viši  - 81.8%.

"Većinski je i stav (66.3%) da se Crna Gora kreće sporo ili veoma sporo u procesu pregovaranja sa EU. Ipak, optimizam građana i građanki da ćemo postati članica EU, u odnosu na percipirani spori tempa tog puta, postoji. Tako njih 29.5% smatra da će Crna Gora za pet godina postati članica EU, dok je 20.4% stava da će to biti za 10 godina, a 12% za 20 godina. Nešto više od petine (22.6%) ne vjeruje da ćemo ikad postati članica EU“, kazao je Đukanović.

“Čini se da su građani i građanke, u ovih devet godina pregovora, naučili ko što radi u ovom procesu, pa tako najviše njih (35.7%) smatra da je Vlada najodgovornija za dinamiku pristupanja Crne Gore EU. Nešto manje od petine (18.2%) smatra da je to Skupština, a približnu odgovornost, po građanima, dijele pravosuđe (11.3%) i političke partije (10.9%). Zanimljivo je i dobro da građani i građanke i sebe vide kao vrlo odgovorne za proces pristupanja”, dodao je Petar Đukanović.

Značajna većina građana i građanki smatra da NVO imaju ekspertizu/znanje u oblasti evropskih integracija (44%), ali i isto tako većinski (40.4%) konstatuju da vlasti ne čuju stavove NVO oko procesa evropskih integracija i obaveza Crne Gore na tom putu.

Dominantna većina građana i građanki Crne Gore (52%) smatra da socijalni dijalog sindikata, poslodavaca i vlasti o razvoju, zaradama, zapošljavanju i dostojanstvenom radu i radnim i socijalnim pravima kao temeljne, demokratske vrijednosti i uslova za EU integracije u Crnoj Gori uglavnom ili uopšte nije razvijen.

Prikupljanje podataka je obavila agencija DAMAR, od 18. do 24. novembra 2021. godine, na troetapnom stratifikovanom slučajnom uzorku od 1020 punoljetnih građana i građanki Crne Gore iz devet crnogorskih opština uz korišćenje CAPI metode.